[img]آثار تواضع
در آیات و روایات برای تواضع آثار و برکاتی بیان شده که به برخی از آن ها در این جا اشاره می شود.
۱٫ مباهات خداوند
: مباهات خداوند بر اهل تواضع از جمله آثار تواضع است. خداوند در برابر اعتراض فرشتگان در انتخاب حضرت آدم(ع) به خلافت، از ویژگی های انسان سخن گفت.
این در حالی است که فرشتگان و ابلیس، نواقص آدمی را به رخ می کشیدند و این انتخاب را نادرست ارزیابی می کردند.
ولی وقتی انسان ها در مسیری گام بردارند که بیانگر خلافت الهی است، خداوند به چنین اشخاصی مباهات می کند.
از جمله این گروه های انسانی متواضعان هستند که خداوند بدان بر فرشتگان مباهات می کند. در روایت است که :
یباهی الله تعالی الملائکة بخمسة: بالمجاهدین، والفقراء، والذین یتواضعون لله تعالی، والغنی الذی یعطی الفقراء و لایمن علیهم، و رجل یبکی فی الخلوة من خشیة الله عز و جل؛
خداوند به پنج دسته از انسانها به فرشتگان مباهات می کند:
مجاهدان، فقرا (و نیازمندانی که دین خود را به دنیا نمی فروشند) و آنها که به خاطر خدا تواضع و فروتنی می کنند و ثروتمندانی که بی منت به مستمندان کمک می نمایند و کسی که در خلوت از خوف خدا گریه می کند! » (مکارم الاخلاق، ص ۵۱)
۲٫ محبت:
میوه درخت تواضع، محبت خدا و خلق است. خداوند در آیاتی به مومنان توصیه می کند که برای جلب محبت خدا(مائده، ایه ۵۴) و محبت خلق حتی دشمنان(مائده، ایه ۸۲) از تواضع به عنوان بهترین ابزار و راهکار استفاده کنند. در حدیثی از امام امیرالمؤمنین (ع) می فرماید:
«ثمرة التواضع المحبة و ثمرة الکبر المسبة! ؛
میوه درخت تواضع محبت است و میوه (شوم) تکبر دشنام و ناسزاگویی مردم است! » (غررالحکم، ۴۶۱۴) امام صادق (ع) نیز می فرماید:
ثَلاثٌ تـُورِثُ المَحَبَّه: الـدَیـنُ وَ التَّـواضُعُ وَ البَذلُ؛
سه چیز است که محبت آورد: قـرض دادن و فـروتنـى و بخشـش.(تحف العقول، ص ۳۱۶)
خداوند هم چنین در آیات ۸۲ و ۸۳ سوره مائده بیان می کند که اگر بخواهیم مردمان دیگر را به سوی حق و پذیرش آن تشویق کنیم نمی توانیم با جدال و برهان و مانند آن در این کار موفق شویم، بلکه این تواضع و فروتنی است که زمینه ساز جلب محبت دیگران و گرایش آنان به حق و اسلام خواهد شد
و از عناد و لجاجت جلوگیری می کند. پس از آثار تواضع می بایست به گرایش دیگران به حق و حقیقت از جمله اسلام آوری اشاره کرد که در این آیات بدان توجه داده شده است.
۳٫ تنظیم امور:
در حدیث دیگری از همان حضرت آمده است: «بخفض الجناح تنتظم الامور! ؛ با تواضع و محبت کارها نظم و سامان می یابد! » (غررالحکم، ۴۳۰۲)
روشن است که نظم جامعه جز در سایه همکاری و همدلی حاصل نمی شود و همکاری و همدلی مردم در صورتی ممکن است که شخص مدیر نخواهد خود را بر آنها تحمیل کند و یا فخرفروشی کند و خود را برتر از دیگران قلمداد نماید، همیشه مدیرانی موفق هستند که در عین قاطعیت متواضع و پر محبت باشند.
۴٫ رفعت و سربلندی:
در حدیث دیگری از رسول خدا (ص) می خوانیم:
التواضع لایزید العبد الا رفعة فتواضعوا یرفعکم الله!
؛ تواضع جز بزرگی بر انسان نمی افزاید پس تواضع کنید تا خداوند شما را بلند مقام سازد! . (کنزالعمال، ۵۷۱۹)
آن حضرت هم چنین می فرماید: رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
ثَلاثَةٌ لایَزیدُ اللّه بِهِنَّ إِلاّ خَیرا: اَلتَّواضُعُ لایَزیدُ اللّه بِهِ إِلاَّ ارتِفاعا وَذُلُّ النَّفسِ لایَزیدُ اللّه بِهِ إِلاّ عِزّا وَالتَّعَفُّفُ لایَزیدُ اللّه بِهِ إِلاّغِنَىً؛
سه چیز است که خداوند به سبب آنها جز بر خیر و خوبى نمى افزاید:
تواضع که خداوند به سبب آن جز بلند مرتبگى نمى افزاید، شکسته نفسى که خداوند به سبب آن جز عزّت نمى افزاید و مناعت طبع که خداوند به سبب آن جز بى نیازى نمى افزاید.(بحارالأنوار، ج۷۵، ص۱۲۴، ح۲۲)
گاه چنین تصور می شود که تواضع انسان را کوچک می کند در حالی که این یک رداشت سطحی و نادرست است، همواره می بینیم افراد متواضع در جامعه مورد احترام و دارای عظمت و شخصیت هستند و تواضع بر منزلت آنها می افزاید.
امام صادق علیه السلام نیز می فرماید:
إِنَّ فِى السَّماءِ مَلَکَینِ مُوَکَّلَینِ بِالعِبادِ، فَمَن تَواضَعَ لِلّهِ رَفَعاهُ وَمَن تَکَبَّرَ وَضَعاهُ؛
در آسمان دو فرشته بر بندگان گماشته شده اند پس هر کس براى خدا تواضع کند، او را بالا برند و هر کس تکبر ورزد او را پَست گردانند.(کافى، ج۲، ص۱۲۲، حدیث۲)
۵٫ خاستگاه نیکی و ارزش ها:
«التواضع اصل کل خیر نفیس و مرتبة رفیعة… و من تواضع لله شرفه الله علی کثیر من عباده… و لیس لله عز و جل عبادة یقبلها و یرضیها الا و بابها التواضع، و لایعرف ما فی معنی حقیقة التواضع الا المقربون المستقلین بوحدانیته، قال الله عز و جل و عباد الرحمن الذین یمشون علی الارض هونا و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما… ؛
تواضع ریشه
هر کار نیک و با ارزش است و مقام والایی است… و هر کس برای خدا تواضع کند خداوند او را بر بسیاری از بندگانش شرافت می بخشد… و هیچ عبادتی برای خدا مورد رضا و قبول نخواهد بود مگر اینکه باب آن تواضع است و حقیقت تواضع را جز مقربانی که مستقل در وحدانیت خداوندند درک نمی کنند،
خداوند عز و جل می فرماید: بندگان خداوند رحمان کسانی هستند که در زمین با تواضع راه می روند و هنگامی که جاهلان آنها را (با سخنان نامناسب) خطاب کنند، به آنها سلام می گویند (و با بی اعتنایی می گذرند) . » (بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۱۲۱)
۶٫ علم و دانش:
این سخن را با حدیثی که از حضرت مسیح (ع) نقل شده است پایان می دهیم. فرمود:
«بالتواضع تعمر الحکمة لابالتکبر، کذلک فی السهل ینبت الزرع لا فی الجبل! ؛
به وسیله تواضع، مزرعه علم و دانش آباد می شود نه با تکبر، همان گونه که زراعت در زمین نرم و هموار می روید نه بر روی کوه! » (بحار الانوار، ج ۲، ص ۶۲) کوتاه سخن اینکه:
تواضع هم در زندگی علمی و فرهنگی انسان اثر می گذارد (چرا که افراد متکبر به خاطر تکبرشان از رسیدن به حق محجوبند) و هم در زندگی اجتماعی
(چرا که افراد متواضع از محبوبیت فوق العاده ای در اجتماع بهره می گیرند و همه مردم برای آنها احترام خاصی قائلند) و هم در رابطه انسان با خدا مؤثر است چرا که روح عبادت، تواضع و کلید قبولی آن فروتنی است.
امام على علیه السلام نیز می فرماید:
إِذا تَفَقَّهَ الرَّفیعُ تَواضَعَ؛
انسان بلند مرتبه چون به فهم و دانایى دقیق رسد، متواضع مى شود.(غررالحکم، ج۳، ص۱۳۳، ح۴۰۴۸) پس تواضع خود گواه و نشانه ای از رسیدن انسان به مقام تفقه و درک عمیق و ژرف علمی است.
۷٫ رهایی از تفاخر و تجاوزگری:
رسول اکرم صلى الله علیه و آله می فرماید :
إِنَّ اللّه تَعالى أَوحى إِلَىَّ أَن تَواضَعوا حَتّى لایَفخَرَ أَحَدٌ عَلى أَحَدٍ وَلایَبغى أَحَدٌ عَلى أَحَدٍ؛
خداى متعال به من وحى فرمود که متواضع باشید، تا هیچ کس بر دیگرى فخر نفروشد و احدى به دیگرى زورگویى و تجاوز نکند. (کنزالعمال، ج۳ ص۱۱۰، ح۵۷۲۲)
۸٫ نشانه تقوا:
امام على علیه السلام در بیان صفات متقین تواضع را نشانه متقین می شمارد و می فرماید :
فى صِفَةِ المُتَّقینَ ـ : مَلبَسُهُمُ الاِقتِصادُ وَمَشیُهُمُ التَّواضُعُ؛
در وصف پرهیزکاران ـ :لباسشان میانه رویست و راه رفتن و رفتارشان متواضعانه است.(نهج البلاغه، خطبه ۱۹۳)
۹٫ قرب الهی:
از دیگر آثار و برکات تواضع دست یابی به مقام قرب الهی است که مقصد اسنی و برتر هر انسانی است. امام صادق (ع) درباره این اثر تواضع می فرماید :
فیما أَوحَی اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ إلَی دَاوُدَ یا دَاوُدُ کَما أنَّ أقرَبَ النَّاسِ مِنَ اللهِ المُتَوَاضِعونَ کَذَلِکَ أبعَدُ الناسِ مِنَ اللهِ المُتَکَبِّرُونَ؛
از جمله وحی های که خدای عزوجل به داود این بود: ای داود! همچنان که نزدیک ترین مردم به خدا انسان های فروتن هستند، دور ترین مردم از خدا نیز متکبران اند.(اصول کافی ج۲ ص۱۲۳ باب التواضع حدیث۱۱)
۱۰٫ مقام صدیقین:
از دیگر آثار و برکات تواضع است. حضرت امام حسن عسکرى (ع) فرمودند:
«هر که حقوق برادران (ایمانى) خود را بهتر بشناسد و آنها را بهتر ادا کند شأن و مقامش در پیشگاه الهى بزرگتر است، و هر که در دنیا براى برادران (مؤمن) خود تواضع کند، در نزد خدا از صدیقان است و حقا از شیعیان على بن أبی طالب علیه السلام خواهد بود».
۱۱٫ کمال و بلوغ عقلی:
تواضع نشانه بلوغ عقل و کمال یافتگی آن است.
امام صادق( علیه السلام) در ضمن حدیثى فرمودند:
«کمال العقل فی ثلاث التواضع لله…»:
کمال عقل در سه چیز است، یکى از آنها تواضع براى خدا است.
نشانه های تواضع
در مطالب پیشین برخی از نشانه های اهل تواضع بیان شده است. از جمله حدیثی بود که بیان می کرد که اهل تواضع در نشستن و جلوس در مجالس می کوشند در پایین ترین جایگاهی قرار گیرند که لایق و شایسته آن هستند.
امام علی بن ابی طالب (ع)نیز نشانه های دیگری را برای اهل تواضع بیان می کند که از آن جمله آن ها سه نوع حرکت و رفتار اجتماعی است که بیانگر فروتنی شخص است. آن حضرت (ع) می فرماید
ثلاث هن راس التواضع:ان یبدء بالسلام من لقیه، و یرضی بالدون من شرف المجلس، و یکره الریا و السمعة؛
سه چیز است که سرآغاز تواضع است:
نخست اینکه انسان هر کس را ببیند ابتدا به او سلام کند و در پایین مجلس بنشیند و تظاهر ریا و سمعه را ناخوش دارد. » (کنز العمال، حدیث ۸۵۰۶)
در بعضی از روایات نشانه های دیگری نیز بر آن افزوده شده است،
از جمله: ترک «مراء» و «جدال» یعنی انسان به خاطر برتری جویی با دیگری بحث نکند و یا این که علاقه مند نباشد که مردم او را بستایند و مدح و ستایش کنند. (اصول کافی، ج ۲، ص ۱۲۲، حدیث ۶)
پس نشانه های تواضع را می توان در رفتار اشخاص جست و
جو و شناسایی کرد. امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید:
إِنَّ مِنَ التَّواضُعِ أَن یَرضَى الرَّجُلُ بِالمَجلِسِ دونَ المَجلِسِ وَأَن یُسَلِّمَ عَلى مَن یَلقى وَأَن یَترُکَ المِراءَ وَإِن کانَ مُحِقّا وَلایُحِبَّ أَن یُحمَدَ عَلَى التَّقوى؛
از تواضع است که انسان به پایین مجلس رضایت دهد، به هر کس بر مى خورد سلام کند، مجادله را رها کند اگر چه حق با او باشد و دوست نداشته باشد که او را به پرهیزکارى بستایند.(بحارالأنوار، ج۷۵، ص۱۱۸، حدیث۳)
از امام صادق (ع) تواضع از نشانه های دین داری و اسلامیت شخص است. از این روست که در حدیثی در بیان صفات متدینان می فرماید :
اِنَّ صاحِبَ الدّینِ فَکَّرَ فَـعَـلَـتْهُ السَّکینَةُ وَ اسْتَـکانَ فَـتَواضَعَ وَ قَنِعَ فَاسْتَغْنى وَ رَضىَ بِما اُعْطىَ وَ انْفَرَدَ فَکُفىَ الاْخْوانَ وَ رَفَضَ الشَّهَواتِ فَصارَ حُرّا وَ خَلَعَ الدُّنْیا فَتَحامَى الشُّرورَ وَ اطَّرَحَ الْحَسَدَ فَظَهَرتِ الْمَحَبَّةُ وَ لَمْ یُخِفِ النّاسَ فَـلَـمْ یَخَفْهُمْ وَ لَمْ یُذْنِبْ اِلَیْهِمْ فَسَلِمَ مِنْهُمْ وَ سَخَتْ نَفْسُهُ عَنْ کُلِّ شَىءٍ ففازَ وَ اسْتَکْمَلَ الْفَضْلَ وَ اَبْصَرَ العافیَةَ فَاَمِنَ النَّدامَةَ؛
آدم دیندار چون مىاندیشد، آرامش بر جان او حاکم است. چون خضوع مىکند متواضع است.
چون قناعت مىکند، بىنیاز است. به آنچه داده شده خشنود است. چون تنهایى را برگزیده از دوستان بىنیاز است.
چون هوا و هوس را رها کرده آزاد است. چون دنیا را فرو گذارده از بدىها و گزندهاى آن در امان است. چون حسادت را دور افکنده محبتش آشکار است.
مردم را نمىترساند پس از آنان نمىهراسد و به آنان تجاوز نمىکند پس از گزندشان در امان است. به هیچ چیز دل نمىبندد پس به رستگارى و کمال فضیلت دست مىیابد و عافیت را به دیده بصیرت مىنگرد پس کارش به پشیمانى نمىکِشد.(امالى مفید، ص ۵۲، حدیث ۱۴)
امیرمومنان امام علی(ع) یکی دیگر از نشانه های تواضع را عدم خستگی از طاعت خداوند دانسته و می فرماید :
مَن تَواضَعَ قَلبُهُ لِلَّهِ لَم یَسأم بَدنهَ مِن طاعَةِ اللهِ؛
هر که قلبش برای خدا تواضع داشته باشد،بدنش از طاعت خدا خسته نمی شود.(بحار الانوار ج۷۵ ص۹)[/img]
پاسخ با نقل قول