••๑۩๑۞๑۩๑ زندگینامه بزرگان ادب پارسي ๑۩๑۞๑۩๑••

[tekno_a]

اوحد الدين ، انوري ابيوردي

تولد : ؟؟؟ مهنه از توابع ابيورد
وفات : 585ق بلخ
انورى ابيوردى, اوحدالدين, محمد بن على. (و ف ح 585ق), دانشمند, منجم وشاعر, متخلص به انورى در مهنه از توابع ابيورد متولد شد. ابتدا در مدرسه منصوريه طوس به تحصيل علوم مختلف پرداخت. در فلسفه, رياضيات, نجوم, هيئت, علوم معقول و منقول و شاعرى دست داشت. از جوانى شعر مى گفت و ابتدا خاورى تخلص مى كرد اما, بعد تخلص خود را به انورى تغيير داد. وى جوانى خود را در بلخ گذراند و سفرهايى به سرخس, مرو, خوارزم, اطراف دشت خاوران و عراق كرد. انورى از مداحان سلطان سنجر سلجوقى بود و پس از آنكه استخراج نجومى او در خصوص اجتماع سيارات هفتگانه در برج ميزان و بروز طوفان به خطا رفت از ترس سلطان سنجر به بلخ فرار كرد, اوباش بلخ وى را مورد اهانت و تعرض قراردادند. او عاقبت به مجدالدين ابوالحسن عمرانى از بزرگان خراسان و قاضى حميدالدين صاحب «مقامات حميدى» پناه برد . انورى از كسانى است كه در تغيير سبك فارسى نقش عمده‌اى ايفا نموده است اشعار وى پر از اصطلاحات و اشارات به مسائل علمى دقيق و حكمت است و به همين جهت سه شرح بر بعضى اشعار او نوشته‌اند. يكى شرح داوود بن محمد علوىشاديابادى, شرح ابوالحسن فراهانى حسينى و ديگر شرح عبدالرزاق دنبلى. انورى را در شعر پرورش دهنده سبك ابوالفرج رونى دانسته‌اند. وى در مدح و هجو مهارت داشته است. او در بلخ در گذشت و در جنب مزار سلطان احمد خضرويه مدفون گرديد. از آثار وى «ديوان» اشعار, مشتمل بر چهارده هزار و هفتصد و چند بيت؛ «البشارات فى شرح‌الاشارات» و «رساله‌‌اى در عروض وقوافى».
آثار :
«ديوان» اشعار, مشتمل بر چهارده هزار و هفتصد و چند بيت؛ «البشارات فى شرح‌الاشارات» و «رساله‌‌اى در عروض وقوافى».

[ehsan69]

سید احمد حسینی متخلص به هاتف از شاعران قرن دوازدهم و دوران زندیه و افشاریه است. وی درنیمه اول قرن دوازدهم هجری در شهر اصفهان متولد شد. اصلیت وی از اردوباد آذربایجان بوده است. وی در زادگاهش به کسب علوم متداول خاصه طب و حکمت پرداخت و با آذر بیگدلی و صباحی بیدگلی و رفیق اصفهانی معاصر و معاشر بود که همگی آنان از شاگردان میر سید علی مشتاق اصفهانی بوده‌اند. هاتف سرانجام در قم درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد. بعضى از تذکرهها فوتش را در کاشان و مدفنش را در قم مىدانند. دیوان او مرکب از قصاید و غزلیات و مقطعات و رباعیات است. ترجیع بند معروف وی که داراى پنج بند و در موضوع وحدت وجود است هاتف را به حریم استادان بزرگ نزدیک می‌کند.

[tekno_a]

ابوحامد ؛ اوحدي كرماني
تولد :635ق - بردسير كرمان
وفات :636 ق
اوحدى كرمانى, ابو حامد اوحدالدين احمد. (و ف 636/635ق), عارف وشاعر. از بزرگان صوفيه بود كه در بردسير كرمان متولد شد. در شانزده سالگى به بغداد رفت و در مدرسه حكاكيه بغداد به فراگيرى حديث فقه پرداخت و پس از درگذشت استادش همان جا به تدريس پرداخت. بعد از مدتى, تدريس را رها كرد و به رياضت پرداخت و در آخر قصد سفر مكه و زيارت خانه خدا كرد مدتى در بغداد حيران و سرگردان به هرجائى مى رفت و از همين رو به جنون متهم شد. سپس به خدمت ركن‌الدين سجاسى رفت و مريد وى شد. از شيخ ركن‌‌الدين خرقه و اجازه ارشاد گرفت و ظاهراً با دختر وى ازدواج كرد. در خوارزم با شيخ نجم‌‌الدين كبرى ملاقات كرد و با محيى الدين عربى, شمس تبريزى و سعدالدين حموى مصاحب بود گويا با سلطان جلال‌‌الدين خوارزمشاه و پادشاه شروان نيز ملاقات داشته. مستنصر خليفه عباسى مريد او بود و در سال 632ق از سوى خليفه بغداد به پيشوائى صوفيان بغداد در رباط مرزبانيه منصوب شد. فخرالدين عراقى و اوحدى مراغه‌اى از شاگردان او بودند. وى مدام به چله نشينى و رياضت مشغول بود در مجالس او غالباً مطربان به خواندن اشعار عرفانى مى پرداختند و هنگامى كه شيخ گرم مىشد پيراهن خود را چاك مى زد و سينه به سينه عارفى مى گذاشت تا آرام شود. گويند پسر خليفه بغداد مى خواست در مجلس او حاضر شود, به او گفتند كه طريقه شيخ اين است, پسر خليفه گفت اگر بامن چنين كند اورا مى كشم. اما وقتى در مجلس او حاضر شد گريبان دريد و با عذر خواهى سر در قدم او نهاد. در سرودن شعر فارسى به سبك عرفا بسيار توانا بود و رباعياتش در تصوف بسيار معروف است و بسيارى از آنها به اسم عمر خيام معروف شده است. در صالحيه دمشق در جوار قبر شيخ محيى‌‌الدين عربى مدفون است.
آثار :
«ديوان» اشعار .



ايرج ميرزا
تولد : 1251 ش - تبريز
وفات :1304ش- تهران
ايرج‌ ميرزا جلال‌ الملك‌ شاعر تواناي‌ ايران‌ در اواخر دوره‌ ‌قاجاريه در سال‌ 1251ه.ش‌ در تبريز بدنيا آمد . پدر وي‌ غلامحسين‌ ميرزا ملقب‌ به‌ صدر الشعرا(با تخلص‌ بهجت‌)از شعراي‌ معروف‌ عصر خود بود و جدش‌ ملك‌ ايرج‌ ميرزا پسر فتحعلي‌ شاه‌ نيز اهل‌ شعر وادب‌ بود وبا تخلص‌ انصاف‌ شعر مي‌ سرود. ايرج‌ ميرزا در دامان‌ چنين‌ خانواده‌اي‌ رشد و نمو يافت‌ و بعد ها از نظر جوهر شعر وپايه‌ شعري‌ بر پدر و جد و تقريبا تمام‌ شاهزادگان‌ قاجار برتري‌ يافت‌. وي‌ در دوران‌ كودكي‌ به‌ فراگيري‌ زبان‌ و ادبيات‌ فارسي‌ ، فرانسه‌ و عربي‌ پرداخت‌ و در نزد اساتيد بزرگ‌ زمان‌خود محمد تقي‌ عارف‌ اصفهاني‌ و ميرزا نصراله‌ بهار تحصيل‌ كرد. ايرج‌ شاعري‌ را از نو جواني‌ آغاز كرد و امير نظام‌ گروسي‌ حاكم‌ تبريز نيز او را تشويق‌ به‌ شعر و شاعري‌ نمود و به‌ او لقب‌ فخر الشعرا داد وي‌ در شانزده‌ سالگي‌ ازدواج‌ كرد ولي‌اين‌ ازدواج‌ زود هنگام‌ فرجامي‌ نداشت‌ زيرا سه‌ سال‌ بعد همسر و پدرش‌ درگذشتند .بعد ازمرگ‌ پدر ايرج‌ از جانب‌ مظفر الدين‌ ميرزا وليعهد به‌ سرودن‌ قصايد و اشعار مداحي‌ و رسمي‌ در مراسم‌ و اعياد موظف‌ گرديد و صدر الشعرا لقب‌ گرفت‌ ولي‌ از قبول‌ آن‌ امتناع‌ كرد و از شاعري‌ دربار وليعهد كناره‌ گرفت‌. وي‌ در جواني‌ مدتي‌ منشي‌ مخصوص‌ پيشكار آذربايجان‌ ميرزا علي‌ خان‌ امين‌الدوله بود و با وي‌ به‌ تهران‌ آمد. در سال‌ 1314 ه.ق‌ به‌ همراه‌ قوام‌ السلطنه‌ به‌ اروپا رفت‌ ودر بازگشت‌ شغل‌ مناسبي‌ در دار الانشء يافت‌ و در سال‌ 1324 به‌ وزارت‌ معارف‌ منتقل‌ شد و دبيرخانه‌ آن‌ وزارت‌ را تأسيس‌ كرد; در طي‌ مدت‌ خدمت‌ او در اين‌ وزارتخانه‌ با ابتكارايرج‌ ميرزا وزارت‌ معارف‌ اداره‌ عتيقه‌ جات‌ را تأسيس‌ نمود.ايرج‌ ميرزا در سال‌ 1337 به‌ عنوان‌ بازرس‌ اداره‌ كل‌ ماليه‌ خراسان‌ روانه‌ مشهد شد و طي‌ مدت‌ 5 سال‌ اقامت‌ خود در اين‌ استان‌ وارد مهم‌ترين‌ مرحله‌ از فعاليتهاي‌ ادبي‌ خود شد و به‌ ويژه‌ قيام‌ كلنل‌ محمد تقي‌خان‌ پسيان تأثير زيادي‌ بر افكار ايرج‌ برجاي‌ نهاد. اين‌ شاعر بلند آوازه‌ بهترين‌ شاهكارهاي‌هنري‌ خود را در طي‌ اين‌ چند سال‌ خلق‌ كرد. سالهاي‌ پاياني‌ عمر ايرج‌ ميرزا با فقر و پريشاني‌ گذشت‌ و در سال‌ 1344 ه.ش‌ درتهران‌ درگذشت‌ و در گورستان‌ ظهير الدوله‌ به‌ خاك‌ سپرده‌ شد. زندگي‌ ادبي‌ اين‌ شاعر داراي‌ دو مرحله‌ بود. در مرحله‌ اول‌ كه‌ دوران‌ جواني‌ ايرج‌ بود وي‌ در قالب‌ قصيده‌ به‌ ستايش‌ رجال‌ و خوشامد و تهنيت‌ پرداخت‌ ولي‌ در مرحله‌ دوم‌ كه‌ مصادف‌ با دوران‌ پختگي‌ شاعر بود از شاعر درباري‌ بودن‌ كناره‌ گرفت‌ و با پشت‌ سرگذاشتن‌ تجربيات‌ ارزنده‌ و جهان‌ بيني‌ تازه‌اي‌ كه‌ در اثر سفر اروپا و كسب‌ معرفت‌ و كمالات‌ بدست‌ آورده‌ بود مسائل‌ و مضامين‌ تازه‌اي‌ در دنياي‌ شعرش‌ پديدار شد و سبك‌ جديدي‌ به‌ وجود آورد. بيشتر اشعار موجود در ديوان‌ او نيز كه‌ داراي‌ اعتبار ادبي‌ والايي‌اند در اين‌ دوه‌ سروده‌ شده‌اند; مضامين‌ و انديشه‌ هاي‌ شعر ايرج‌ در انتقاد از وضع‌ سياسي‌ واجتماعي‌ كشور، وطن‌ دوستي‌، تشويق‌ جوانان‌ به‌ دانش‌ آموزي‌ و فراگيري‌ علوم‌ و فنون‌جديد و بخصوص‌ علاقه‌ به‌ مادر و تجليل‌ سپاس‌ از مقام‌ مادر بود ايرج‌ ميرزا در اين‌ ارتباط يكي‌ از زيباترين‌ اشعار خود را به‌ نام‌ قلب‌ مادر سرود كه‌ در زمره‌ زيباترين‌ اشعار بازمانده‌ از ادبيات‌ مشروطيت‌ است‌ و سبب‌ شهرت‌ فراوان‌ او شد.
آثار :
ديوان شعر؛ مثنويهاى «زهره و منوچهر»؛ « مثنوي‌ عارفنامه»؛ «ادبيات ايرج».



عباس اقبال آشتياني
تولد : 1276 هجري‌ قمري‌ - آشتيان‌
وفات :1334ش رم
استاد عباس‌ اقبال‌ آشتياني‌ از مورخان‌ و محققان‌ نامي‌ دوره‌ معاصر است‌ كه‌ شيوه‌ تحقيق‌ علمي‌ را در ايران‌ رواج‌ داد. وي‌ در سال‌ 1276 هجري‌ قمري‌ در خانواده‌اي‌ تهي‌دست‌ در شهر آشتيان‌ به‌ دنيا آمد. در كودكي‌ به‌ علت‌ فقر و تنگدستي‌ چندي‌ در مغازه‌ درودگري‌ كار كرد ولي‌ در ضمن‌ كار به‌ مكتب‌ نيز مي‌رفت‌ و مقدمات‌ علوم‌ را در زادگاه‌ خود فراگرفت‌. در دوران‌ نوجواني‌ به‌ تهران‌ آمد و به‌ مدرسه‌ دارالفنون‌ راه‌ يافت‌ و پس‌ از فراغت‌ از تحصيل‌ به‌ سبب‌ امتيازهاي‌ درخشاني‌ كه‌ كسب‌ كرده‌ بود در همان‌ مركز مشغول‌ به‌ تحصيل‌ شد. اقبال‌ آشتياني‌ بتدريج‌ در مدارس‌ معروف‌ ديگر تهران از جمله‌ دار المعلمين‌ ،مدرسه‌ سياسي‌ و مدرسه‌ نظام‌ نيز به‌ تدريس‌ پرداخت‌ و با جمع‌ كثيري‌ از نويسندگان‌ معروف‌ آن‌ عهد آشنا شد. عباس‌ از سال‌ 1297 همكاري‌ خود را با مجله‌ دانشكده‌ كه‌ از مجلات‌ ادبي‌ معروف‌ بود و با مديريت‌ ملك‌ الشعراء بهار منتشر مي‌شد آغاز كرد. وي‌ سپس‌ با آشنايي‌ با مشاهير و دانشمندان‌ آن‌ روزگار مثل‌ رشيد ياسمي ، سعيد نفيسي ، عبدالعظيم‌ قريب و غلامحسين‌ رهنما به‌ تأليف‌ مقالات‌ تاريخي‌ و ادبي‌ در مجلات‌ معتبر ادبي‌ آن‌ روزگار پرداخت‌. استاد عباس‌ اقبال‌ در سال‌ 1304 شمسي‌ به‌ عنوان‌ منشي‌ هيئت‌ نظامي‌ ايران‌ به‌ پاريس‌ رفت‌ و با استفاده‌ از فرصت‌ به‌ تكميل‌ معلومات‌ خود پرداخت‌ و موفق‌ به‌ اخذ درجه‌ ليسانس‌ زبان‌ و ادبيات‌ از دانشگاه‌ سوربن‌ شد. اقبال‌ در سال‌ 1308 به‌ ايران‌ بازگشت‌ و در پي‌ دعوت‌ وزارت‌ فرهنگ‌ ، اقدام‌ به‌ تأليف‌ كتب‌ تاريخي‌ مختلف‌ براي‌ تدريس‌ در دبيرستانها و شعب‌ علوم‌ انساني‌ مدارس‌ عاليه‌ ايران‌ نمود. در سال‌ 1313 كه‌ نخستين‌ سنگ‌ بناي‌ دانشگاه‌ تهران‌ نهاده‌ شد اقبال‌ به‌ سمت‌ دانشياري‌ دانشكده‌ ادبيات‌ دعوت‌ شد و سپس‌ به‌ مقام‌ استادي‌ رسيد و پس‌ از تأسيس‌ فرهنگستان‌ ايران‌ نيز به‌ عضويت‌ آن‌ انتخاب‌ شد. وي‌ در سال‌ 1323 مجله‌ ادبي‌ و تاريخي‌ يادگار را كه‌ در نوع‌ خود بي‌ نظير بود منتشر كرد و تا سال‌ 1328 كه‌ اين‌ مجله‌ بر اثر مشكلات‌مالي‌ تعطيل‌ شد مديريت‌ آن‌ را بر عهده‌ داشت‌. استاد عباس‌ اقبال‌ آشتياني‌ در سال‌1328 ه. ش‌ به‌ عنوان‌ نماينده‌ فرهنگي‌ ايران‌ به‌ تركيه‌ و سپس‌ به‌ ايتاليا رفت‌ و در سال‌1334 در شهر رم‌ بدرود حيات‌ گفت‌. اقبال‌ آشتياني‌ از دانشمندان‌ پرشور و فعال‌ ايران‌ دوره‌ معاصر بود كه‌ در رشته‌ هاي‌زبان‌ شناسي‌، سبك‌ شناسي‌، تاريخ‌ ، اديان‌ و جغرافيا تخصص‌ داشت‌ و آثار مختلفي‌ در اين‌رشته‌ ها از خود برجاي‌ گذاشت‌ كه‌ هريك‌ در نوع‌ خود بي‌ نظيرند. از مهم‌ترين‌ كارهاي‌ علمي‌ وي‌ علاوه‌ بر تأليف‌ دهها كتاب‌ نفيس‌ و ارزشمند، جمع‌ آوري‌ و تصحيح‌ نسخه‌ هاي‌ خطي‌ كمياب‌ و گرانبهاي‌ تاريخ‌ ايران‌ است‌ كه‌ تصحيح‌ و حواشي‌ و تعليقاتي‌ كه‌ وي‌ بر اين‌ نسخه‌هاي‌ خطي‌ نوشته‌ حكايت‌ از معلومات‌ عميق‌ تاريخي‌ و ادبي‌ وي‌ دارد.
آثار :
از وى آثار زيادى بر جاى مانده است از جمله «تاريخ اكتشافات جغرافيائى و تاريخ علم جغرافيا»؛ «تاريخ ايران از بدو خروج چنگيز تا ظهور امير تيمور», ؛ «جغرافياى ايران در خارجه»؛ «خاندان نوبختى»؛ «خدمات ايرانيان به تمدن عالم»؛ ترجمه‌‌ها: «تاريخ مختصر ايران»؛ تأليف پاول هرن؛ «طبقات سلاطين اسلام»؛ «مإموريت ژنرال گاردان در ايران»؛ «ناپلئون و اسلام»؛ «يادداشتهاى ژنرال تره زل»؛ تصحيح متون: «ديوان معزى»؛ «حدائق‌السحر»؛ «بيان اديان»؛ «تجارب السف». - كليات‌ علم‌ جغرافيا( 1312)، تصحيح‌ معالم‌ العلماء متن‌ عربي‌ تأليف‌ ابن‌ شهر آشوب‌(1313) تصحيح‌ تبصره‌ العوام‌ في‌ معرفه‌ مقامات‌ الانام‌ منسوب‌ به‌ سيد مرتضي‌ ابن‌ داعي‌حسين‌ رازي‌ (1313)، تصحيح‌ شاهنامه‌ فردوسي (1314)، كليات‌ جغرافياي‌ اقتصادي‌(1315)، تصحيح‌ كليات‌ ديوان‌ عبيد زاكاني (1321)، ترجمه‌ سه‌ سال‌ در دربار ايران‌تأليف‌ دكتر فوريه‌ (1326) ،مطالعاتي‌ درباره‌ بحرين‌ و جزاير و سواحل‌ خليج‌ فارس‌(132 ، تاريخ‌ مغول‌ ( 132، تصحيح‌ مجمل‌ التواريخ‌ (در تاريخ‌ انقراض‌ صفويه‌ ووقايع‌ بعد) تأليف‌ ميرزا محمد خليل‌ مرعشي‌ صفوي‌ (132، تصحيح‌ شرح‌ قصيده‌عينيه‌(ابن‌ سينا) در احوال‌ نفس‌(1333) ، تصحيح‌ ذيل‌ بر سيرالعباد سنائي‌ از حكيم‌ اوحد الدين‌ طبيب‌ رازي‌ ( 1334). اين‌ تأليفات‌ عبارت‌ بودند ازتاريخ‌ مفصل‌ ايران‌ از استيلاي‌ مغول‌ تا اعلان‌ مشروطيت‌ (1312)) (تاريخ‌ ايران‌ در صدراسلام‌ تا استيلاي‌ مغول‌ (131)، ( كليات‌ تاريخ‌ تمدن‌ جديد در اروپا و ايران‌) و سه‌ جلدكتاب‌ تاريخ‌ عمومي‌ و تاريخ‌ ايران‌ براي‌ دبيرستانها.



شيخ محي الدين مهدي الهي قمشه اي
تولد : 1320 ق - شهرضا (قمشه)
وفات :1392ق
الهى قمشه‌اى, شيخ محى الدين مهدى, فرزند ملاابوالحسن. (1320-1392ق), حكيم, عالم وشاعر, متخلص به الهى. در شهرضا (قمشه) متولد شد. مقدمات علوم فقه و اصول و حكمت را از شيخ هادى قمشه‌اى و ديگران آموخت و جهت تكميل آن به اصفهان رفت و در خدمت آقا شيخ محمد حكيم خراسانى و پس از آن در خراسان در محضر مرحوم آقا بزرگ حكيم مشهدى و آقا شيخ اسدالله يزدى مشغول شد تا در حكمت و فلسفه صاحب نظر شد . مدتى نيز در حوزه درس آيت‌الله حاج آقا حسين قمى و ميرزا مهدى اصفهانى حاضر گشت سپس به تهران آمد .و در مدرسه عالى سپهسالار به تدريس حكمت و فلسفه پرداخت همچنين به سمت استاد زبان عربى در دانشكده دانشگاه تهران و استاد فلسفه در دانشكده الهيات (معقول و منقول) تدريس كرد. وى در تهران وفات يافت و در قم در جوار حضرت معصومه (ع), به خاك سپرده شد.
آثار :
از آثار منثور وى: «رساله‌اى در فلسفه كلى»؛ «شرح رساله حكيم فارابى»؛ «رساله‌اى در سيــر و ســلوك»؛ حاشيه‌‌اى بر «مبدأ و معاد» ملاصدرا؛ «رساله‌اى در مراتب ادراك»؛ «رساله‌اى در مراتب عشق».واز آثارمنظوم وى: «نغمه عشاق», «ديوان», شعر؛«نغمه حسينى», كه تاريخ بزرگترين شهيد اسلام است؛ «نغمه الهى». و از ديگر آثار او «ترجمه قرآن مجيد», «ترجمه صحيفه سجاديه»؛ «ترجمه مفاتيح‌الجنان»؛ و «تصيح و تحشيه تفسيرابوالفتح رازى».





محمدتقی بهار (۱۲ ربیع‌الاول۱۳۰۴ ه‍.ق تا ۱ اردیبهشت۱۳۳۰ ه‍.ش.)، ملقب به ملک‌الشعرا شاعر، روزنامه‌نگار، ادیب، تاریخ‌نویس، و سیاست‌مدار ایرانی بود.
محمدتقی در مشهد به دنیا آمد. او فرزند میرزا محمدکاظم صبوری بود که قبل از وی لقب ملک‌الشعرا داشت. پس از مرگ صبوری در سال ۱۳۲۲ ه‍. ق. منصب وی و لقب ملک‌اشعرا به دستور مظفرالدین شاه قاجار به محمدتقی هجده‌ساله رسید. در دوران استبداد صغیر در سال ۱۳۲۸ ه‍.ق. بهار به مشروطه‌طلبان خراسان پیوست و در انتشار روزنامهٔ خراسان با آنان همکاری کرد. وی شعرهایی را در این روزنامه چاپ می‌کرد، از جمله شعر معروف «کار ایران با خداست» با مطلع «با شَهِ ایران ز آزادی سخن گفتن خطاست». این روند تا فتح تهران در ۱ رجب ۱۳۲۷ ه‍. ق. (۲۸ سرطان ۱۲۸۸) به‌دست مشروطه‌طلبان و استعفای محمدعلی شاه ادامه یافت.
پس از فتح تهران، بهار نویسندگی را نیز شروع کرد و اولین مقالات سیاسی و اجتماعی‌اش در طوس با امضای «م. بهار» و بعضی از مقالاتش نیز بدون امضا در حبل‌المتین چاپ کلکته منتشر شد.
بهار در ۱۳۲۸ ه‍. ق. در مشهد روزنامهٔ نوبهار را که نظرات حزب دموکرات را که در همان سال راه‌اندازی شده بود منتشر می‌کرد، تأسیس کرد. بهار هم‌زمان به عضویت کمیتهٔ ایالتی این حزب انتخاب شد. به‌گفتهٔ خود بهار، در روزنامهٔ نوبهار (و بعد از آن تازه‌بهار)، برنامه‌اش «مخالفت با بقای قوای روسیه در ایران و مخاصمه با سیاست آن دولت بود». نوبهار به‌دستور کنسول روسیه توقیف شد و بهار بلافاصله روزنامهٔ جدیدش تازه‌بهار را منتشر کرد. اما تازه‌بهار هم در محرم ۱۳۳۰ ه‍. ق. به‌دستور وثوق‌الدوله وزیر خارجهٔ وقت تعطیل شد. بهار و نه نفر از اعضای حزب دموکرات را نیز دست‌گیر کرده و به تهران فرستاندند.
یک سال بعد ملک‌اشعرا دوباره به مشهد برگشت و با اجازهٔ نیرالدوله والی خراسان دوباره روزنامهٔ نوبهار را راه‌اندازی کرد. ولی به‌علت محدودیت‌های سیاسی این بار در زمینهٔ مسائل اجتماعی، اخلاقی، و دینی می‌نوشت. بهار یک سال در نوبهار کار کرد و پس از آن، تقریباً هم‌زمان با آغاز جنگ جهانی اول، به نمایندگی دورهٔ سوم مجلس شورای ملی، از درجز و کلات و سرخس، انتخاب شد. نوبهار مجدداً از طرف کنسولگری‌های روسیه و بریتانیا توقیف شد و بهار از راه روسیه به تهران رفت.
در تهران اعتبارنامهٔ بهار برای وکالت مجلس با مخالفت روبرو شد ولی پس از شش ماه بالاخره قبول شد. بهار روزنامهٔ نوبهار را این بار در تهران دوباره راه‌اندازی کرد که بعد از ماجراهایی مجدداً توقیف شد و بهار به خراسان تبعید شد.
پس از انقلاب روسیه و شکوفایی مجدد احزاب در ایران، بهار دوباره به تهران برگشت و دوسال پیاپی نیز به عضویت کمیتهٔ مرکزی حزب دموکرات انتخاب شد. در این دو سال بهار انجمن ادبی دانشکده و مجله‌ٔ ادبی‌ای با همین نام دایر کرد و نوبهار را نیز مجدداً برای مدتی راه انداخت. طبق گفتهٔ خود وی، در این دوران به این نتیجه رسید که باید به‌جای روش‌های قبلی‌اش، به ایجاد یک دولت مقتدر مرکزی کمک کند. در این باره، بهار می‌نویسد: «نه به جنگلی‌ها عقیده داشته‌ام نه با خیابانی همراه و هم‌سلیقه بوده‌ام و نه با قیام کلنل محمدتقی خان (به آن طریق) موافقت داشته‌ام».
با ظهور سردار سپه (رضاشاه پهلوی بعدی) و وعدهٔ جمهوری‌اش، بهار با سردار سپه همراه شد ولی پس از مدتی «سر و کلهٔ دیکتاتوری عظیمی را از پشت پرده» دید و انتقاد از دولت سردار سپه را شروع کرد. بهار از قول سردار سپه (پس از روی گرداندن بهار از وی) می‌نویسد: «من ملک را خیلی دوست داشته‌ام ولی خود او نخواست از من استفاده کند».
با باز شدن مجلس پنجم که بهار در آن نمایندهٔ ترشیز است، فرار احمدشاه، و فرمانروایی کامل سردار سپه بر ایران، بهار به مخالفت‌های خود ادامه می‌دهد (و از جمله در ۹ آبان ۱۳۰۴ رأی مخالف می‌دهد). در نتیجه به مجلس مؤسسان که اکثر نمایندگان مجلس پنجم در آن عضوند دعوت نمی‌شود. در مجلس ششم بهار برای آخرین بار و این بار از تهران به نمایندگی انتخاب شد و با پایان این دوره از زندگی سیاسی کناره‌گیری می‌کند.
از ۱۳۰۵ ه‍.ش. تا ۱۳۲۰ ه‍.ش. بهار دوبار زندانی می‌شود و یک بار نیز به مدت یک سال به اصفهان تبعید می‌شود. در همین درگیری‌ها دیوان اشعارش که در چاپخانهٔ مجلس چاپ شده بود ولی توزیع نشده بود توسط شهربانی ضبط می‌شود و بعد از شهریور ۱۳۲۰ ش. از ۲۸۰ صفحهٔ اولیه تنها ۱۴۰ صفحه پیدا می‌شود. کارهای دیگر بهار نیز، غیر از تاریخ سیستان، مجمل التواریخ، سبک‌شناسی، و چند کتاب درسی، در انبار وزارت فرهنگ مفقود یا «مندرس» می‌شود. وی در ۱۳۲۳ پس از کنار رفتن رضاشاه پهلوی کتاب تاریخ مختصر احزاب سیاسی را چاپ کرد و در آن به انقراض قاجاریه و روی کار آمدن رضاشاه پرداخت.

در دوران محمدرضا شاه پهلوی در ۱۳۲۵ شمسی بهار مدتی وزیر فرهنگ شد.
منابع

این مقاله شامل بخش‌هایی به قلم محمدتقی بهار (درگذشته در ۱ اردیبهشت۱۳۳۰) است. حقوق معنوی آن بخش‌ها برای محمدتقی بهار محفوظ است.

بهار، محمدتقی. تاریخ مختصر احزاب سیاسی. تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی، ۱۳۵۷، صص الف تا یج.
سپانلو، محمدعلی. بهار. چاپ اول، تهران: طرح نو، ۱۳۷۴،
مصاحب، غلامحسین (سرپرست). دایرةالمعارف فارسی. چاپ سوم، تهران: امیرکبیر، کتابهای جیبی، ۱۳۸۱، صص ۴۷۵ و ۴۷۶.
__________________



امير خسرو دهلوي
تولد :651 ق
وفات : 725ق
امير خسرو دهلوى, ناصرالدين ابوالحسن, فرزند امير سيف‌الدين محمود. (651-725ق), عارف, شاعر و موسيقيدان. از امراى قبيله لاچين از تركان ختائى ماوراءالنهر ساكن كش بود. پدرش در روزگار حمله و استيلاى مغول به هندوستان رفت و به خدمت شمس‌الدين التتمش رسيد و در سلك امراى او در آمد و مدتى سمت اميرالامرائى يافت. در قصبه پيتالى ساكن شد و با دختر عمادالملك ازدواج نمود در كودكى امير خسرو به شرف دستبوس نظام‌‌الدين محمد دهلوى معروف به «نظام اوليا» از كبار مشايخ چشتيه رفت و از آن پس تا پايان حيات ارادت خود را نسبت به آن پير حفظ كرد و خود در شمار بزرگان سلسله عرفاى چشتيه درآمد. امير خسرو در خدمت سلطان‌المشايخ با خواجه حسن دهلوى شاعر معروف و ضياءالدين بن رجب برنى مؤلف تاريخ «فيروز شاهى» آشنائى يافت. در همان حال به تعلم علوم ظاهرى نيز سرگرم بود, و با بسيارى از علوم متداول زمان آشنا گشت چون به حد رشد رسيد به دربار غياث‌الدين بلبن راه يافت و بعضى از امراء او مانند ملك چهجو را مدح گفت. سپس به خدمت پسر بزرگ عياث‌‌الدين بلبن درآمد. وى بعد از فوت غياث‌‌الدين بلبن در سال 686ق ملازم درگاه معزالدين كيقباد و سپس مقرب درگاه جلال‌‌الدين فيروزشاه خلجى شد و مانند پدر و برادر خود در زمره امراء درآمد و عنوان«امير» گرفت و به «امير خسرو»اشتهار يافت. در دستگاه سلاطين دهلى يعنى ركن‌‌الدين ابراهيم, علاءالدين محمد , شهاب‌‌الدين عمر , قطب‌الدين مباركشاه و تغلق شاه معزز و محترم بود. در سفر تغلق شاه به بنگاله همراه اوبود و در بازگشت پس از آنكه شنيد شيخ‌‌نظام‌‌الدين اولياء در گذشته ترك خدمت گفت و به دهلى رفت در جوار قبر مرشد خود مقيم شد. هرچه داشت به بينوايان بخشيد و بعد از شش ماه درگذشت. ودرجوار نظام اولياء به خاك سپرده شد. امير از بزرگترين شاعران ايرانى هندوستان بود و به همين جهت به او لقب لقب سعدى هندوستان داده‌اند وى علاوه بر اطلاعات وسيع از زبانهاى فارسى و تركى و عربى به زبان هندى آشنائى داشت و در موسيقى هندى و ايرانى نيز ماهرو توانا بود.
آثار :
«ديوان» امير خسرو شامل انواع مختلف شعر مثنوى‌هاى «پنج گنچ» «ثمانيه خسرويه»مثنوى هشت گانه؛ «اعجاز خسروى» در فن انشاء؛ «خزاين‌‌الفتوح», معروف به تاريخ«علائى».






ابومحمد مُصلِح بن عَبدُالله مشهور به سعدی شیرازی (حدود ۵۸۵ یا حدود ۶۰۶ ــ ۶۷۱ یا ۶۹۱ هجری قمری) شاعر و حکایت‌نویس فارسی‌زبان شیرازی بود. از وی شعرهایی به زبان عربی نیز در دست است.
سعدی در شیراز متولد شد. پدرش در دستگاه دیوانی اتابک سعد بن زنگی، فرمانروای فارس شاغل بود.
پس از درگذشت پدر، سعدی در حدود ۶۲۰ یا ۶۲۳ قمری از شیراز برای تحصیل به مدرسهٔ نظامیهٔ بغداد رفت و در آنجا از آموزه‌های امام محمد غزالی بیشترین تأثیر را پذیرفت (سعدی در گلستان غزالی را «امام مرشد» می‌نامد). غیر از نظامیه، سعدی در مجلس درس استادان دیگری از قبیل شهاب‌الدین سهروردی نیز حضور یافت و در عرفان از او تأثیر گرفت. معلم احتمالی دیگر وی در بغداد ابوالفرج بن جوزی بوده است که در هویت اصلی وی بین محققین (از جمله بین محمد قزوینی و محیط طباطبایی) اختلاف وجود دارد.
پس از پایان تحصیل در بغداد، سعدی به سفرهای متنوعی پرداخت که به بسیاری از این سفرها در آثار خود اشاره کرده است. در این که سعدی از چه سرزمین‌هایی دیدن کرده میان پژوهندگان اختلاف نظر وجود دارد و به حکایات خود سعدی هم نمی‌توان چندان اعتماد کرد و به نظر می‌رسد که بعضی از این سفرها داستان‌پردازی باشد (موحد ۱۳۷۴، ص ۵۸)، زیرا بسیاری از آنها پایه نمادین و اخلاقی دارند نه واقعی. مسلم است که شاعر به عراق، شام و حجاز سفر کرده است و شاید از هندوستان، ترکستان، آسیای صغیر، غزنه، آذربایجان، فلسطین، یمن و افریقای شمالی هم دیدار کرده باشد.
سعدی در حدود ۶۵۵ قمری به شیراز بازگشت و در خانقاه ابوعبدالله بن خفیف مجاور شد. حاکم فارس در این زمان اتابک ابوبکر بن سعد زنگی بود که برای جلوگیری از هجوم مغولان به فارس به آنان خراج می‌داد و یک سال بعد به فتح بغداد به دست مغولان (در ۴ صفر ۶۵۶) به آنان کمک کرد.
مشهورترین آثار سعدی عبارت‌اند از بوستان (پایان در ۶۵۵ قمری) و گلستان (در اوائل ۶۵۶ قمری در سه ماه). از وی آثار دیگری به شکل غزل، قصیده، قطعه، و غیره نیز در دست است. مهم‌ترین چاپ‌های انتقادی از آثار سعدی کار محمدعلی فروغی و غلامحسین یوسفی است.

گلستان سعدی کتابی است که سعدی یک سال پس از اتمام بوستان، کتاب نخستش، آن را به نثر روان فارسی نوشت. رفتار شاهان، منش درویشان، مزایای سکوت، جوانی و پیری از جمله موضوعاتی است که سعدی در هشت باب گلستان از آنها سخن می‌راند. پایان یافتن گلستان به دست سعدی در بهار سالی اتفاق افتاده است که در زمستان همان سال مغولان بغداد را فتح کردند.

بر اساس تفسیرها و حدس‌هایی که از نوشته‌ها و سروده‌های خود سعدی در گلستان و بوستان می‌زنند، و با توجه به این که سعدی تاریخ پایان نوشته شدن این دو اثر را در خود آنها مشخص کرده است، دو حدس اصلی در تاریخ تولد سعدی زده شده است. نظر اکثریت مبتنی بر بخشی از دیباچهٔ گلستان است (با شروع «یک شب تأمل ایام گذشته می‌کردم») که بر اساس بیت «ای که پنجاه رفت و در خوابی» و سایر شواهد این حکایت، سعدی را در ۶۵۶ قمری حدوداً پنجاه‌ساله می‌دانند و در نتیجه تولد وی را در حدود ۶۰۶ قمری می‌گیرند. از طرف دیگر، عده‌ای، از جمله محیط طباطبایی در مقالهٔ «نکاتی در سرگذشت سعدی»، بر اساس حکایت مسجد جامع کاشغر از باب پنجم گلستان (با شروع «سالی محمد خوارزمشاه، رحمت الله علیه، با ختا برای مصلحتی صلح اختیار کرد») که به صلح محمد خوارزمشاه که در حدود سال ۶۱۰ بوده است اشاره می‌کند و سعدی را در آن تاریخ مشهور می‌نامد، و بیت «بیا ای که عمرت به هفتاد رفت» از اوائل باب نهم بوستان، نتیجه می‌گیرد که سعدی حدود سال ۵۸۵ قمری، یعنی هفتاد سال پیش از نوشتن بوستان در ۶۵۵ قمری، متولد شده است. اکثریت محققین (از جمله بدیع‌الزمان فروزانفر در مقالهٔ «سعدی و سهروردی») این فرض را که خطاب سعدی در آن بیت بوستان خودش بوده است، نپذیرفته‌اند. حکایت جامع کاشغر نیز توسط فروزانفر و مجتبی مینوی داستان‌پردازی دانسته شده است، اما محمد قزوینی نظر مشخصی در این باره صادر نمی‌کند و می‌نویسد «حکایت جامع کاشغر فی‌الواقع لاینحل است». محققین جدیدتر، از جمله ضیاء موحد (موحد ۱۳۷۴، صص ۳۶ تا ۴۲)، کلاً این گونه استدلال در مورد تاریخ تولد سعدی را رد می‌کنند و اعتقاد دارند که شاعران کلاسیک ایران اهل «حدیث نفس» نبوده‌اند بنابراین نمی‌توان درستی هیچ‌یک از این دو تاریخ را تأیید کرد.
وفات سعدی را اکثراً در ۶۹۱ قمری می‌دانند. ولی عده‌ای از جمله سید حسن تقی‌زاده احتمال داده‌اند که سعدی در حدود ۶۷۱ قمری فوت کرده است. محمد قزوینی در نامه‌ای به تقی‌زاده می‌نویسد که احتمالِ ۶۷۱ بسیار قوی است ولی آن را «خرق اجماع مورخین» و «باعث طعن» می‌داند.

محمدعلی فروغی دربارهٔ سعدی می‌نویسد «اهل ذوق اِعجاب می‌کنند که سعدی هفتصد سال پیش به زبان امروزی ما سخن گفته است ولی حق این است که ما پس از هفتصد سال به زبانی که از سعدی آموخته‌ایم سخن می‌گوییم». ضیاء موحد دربارهٔ وی می‌نویسد «زبان فارسی پس از فردوسی به هیچ شاعری به‌اندازهٔ سعدی مدیون نیست». زبان سعدی به «سهل ممتنع» معروف شده است، از آنجا که به نظر می‌رسد نوشته‌هایش از طرفی بسیار آسان‌اند و از طرفی دیگر گفتن یا ساختن شعرهای مشابه آنها ناممکن. از شاعران بعد از سعدی شعرهای ایرج‌میرزا را نیز سهل ممتنع گفته‌اند.









[color="navy"][size="5"]ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی، معروف به ناصرخسرو، در سال ۳۹۴ در روستای قبادیان در بلخ (در استان بلخ در شمال افغانستان امروز) در خانوادهٔ ثروتمندی چشم به جهان گشود.

در آن زمان پنج سال از آغاز سلطنت سلطان محمود غزنوی میگذشت. ناصرخسرو در دوران کودکی با حوادث گوناگون روبرو گشت و برای یک زندگی پرحادثه آماده شد: از جمله جنگهای طولانی سلطان محمود و خشکسالی بی سابقه در خراسان که به محصولات کشاورزان صدمات فراوان زد و نیز شیوع بیماری وبا در این خطه که جان عدهٔ زیادی از مردم را گرفت.
ناصرخسرو از ابتدای جوانی به تحصیل علوم متداول زمان پرداخت و قرآن را از بر کرد. در دربار پادشاهان و امیران از جمله سلطان محمود و سلطان مسعود غزنوی به عنوان مردی ادیب و فاضل به کار دبیری اشتغال ورزید و بعد از با شکست غزنویان از سلجوقیان، ناصرخسرو به مرو و به دربار سلیمان چغری بیک، برادر طغرل سلجوقی رفت و در آنجا نیز با عزت و اکرام به حرفه دبیری خود ادامه داد و به دلیل اقامت طولانی در این شهر به ناصرخسرو مروزی شهرت یافت.
وی که به دنبال سرچشمه حقیقت میگشت با پیروان ادیان مختلف از جمله مسلمانان، زرتشتیان، مسیحیان، یهودیان و مانویان به بحث و گفتگو پرداخت و از رهبران دینی آنها در مورد حقیقت هستی پرس و جو کرد. اما از آنچا که به نتیجه‌ای دست نیافت دچار حیرت و سرگردانی شد و برای فرار از این سرگردانی به شراب و میگساری و کامیاریهای دوران جوانی روی آورد.
در سن چهل سالگی شبی در خواب دید که کسی او را می‌گوید «چند خواهی خوردن از این شراب که خرد از مردم زایل کند؟ اگر بهوش باشی بهتر» ناصرخسرو پاسخ داد «حکما چیزی بهتر از این نتوانستند ساخت که اندوه دنیا ببرد» مرد گفت «حکیم نتوان گفت کسی را که مردم را به بیهشی و بی خردی رهنمون باشد. چیزی باید که خرد و هوش را بیفزاید.» ناصرخسرو پرسید «من این از کجا آرم؟» گفت «عاقبت جوینده یابنده بود» و به سمت قبله اشاره کرد. ناصرخسرو در اثر این خواب دچار انقلاب فکری شد، از شراب و همه لذائذ دنیوی دست شست، شغل دیوانی را رها کرد و راه سفر حج در پیش گرفت. وی مدت هفت سال سرزمینهای گوناگون از قبیل ارمنستان، آسیای صغیر، حلب، طرابلس، شام، سوریه، فلسطین، جزیرة العرب، قیروان، تونس، و سودان را سیاحت کرد وسه یا شش سال در پایتخت فاطمیان یعنی مصر اقامت کرد و در آنجا در دوران المستنصر بالله به مذهب اسماعیلی گروید و از مصر سه بار به زیارت کعبه رفت.
ناصر خسرو در سال ۴۴۴ بعداز دریافت عنوان حجت خراسان از طرف المستنصر بالله رهسپار خراسان گردید. او در خراسان و به‌خصوص در زادگاهش بلخ اقدام به دعوت مردم به کیش اسماعیلی نمود، اما برخلاف انتظارش مردم آنجا به دعوت وی پاسخ مثبت ندادند و سرانجام عده‌ای تحمل او را نیاورده و در تبانی با سلاطین سلجوقیان بر وی شوریده، و از خانه بیرونش کردند. ناصرخسرو از آنجا به مازندران رفت و سپس به نیشابور آمد و چون در هیچ کدام از این شهرها در امان نبود به طور مخفیانه میزیست و سرانجام پس از مدتی دربدری به دعوت امیر علی بن اسد یکی از امیران محلی بدخشان که اسماعیلی بود به بدخشان سفر نمود و بقیهٔ ۲۰ تا ۲۵ سال عمر خود را در یمگان بدخشان سپری کرد.


ناصرخسرو یکی از شاعران و نویسندگان درجه اول ادبیات فارسی است که در فلسفه و حکمت دست داشته، آثار او از گنجینه‌های ادب و فرهنگ ما محسوب می‌گردند. او در خداشناسی و دینداری سخت استوار بوده است، و مناعت طبع و بلندی همت و عزت نفس و صراحت گفتار و خلوص او از سراسر گفتارش آشکار است. ناصر در یکی از قصاید خویش می‌گوید که به یمگان افتادنش از بیچارگی و ناتوانی نبوده، او در سخن توانا است، و از سلطان و امیر ترس ندارد، شعر و کلام او سمحر حلال است. او شکار هوای نفس نمی‌شود، او به یمگان از پی مال و منال نیامده است و خود یمگان هم جای مال نیست. او بنده روزگار نیست، چرا که بندهٔ آز و نیاز نیست، این آز و نیازند که انسان به درگاه امیر و سلطان می‌آورند و می‌مانند. ناصر جهان فرومایه را به پشیزی نمی‌خرد. (از زبان خود ناصر خسرو). او به آثار منظوم و منثور خویش می‌نازد و به علم و دانش خویش فخر می‌کند، این‌کار او گاهی خواننده را وادرا می‌کند که ناصر به یک شخص خود ستا و مغرور به خودپرست قلمداد کند.
علی دشتی در این باره می‌گوید: مردی است با مناعت طبع، خرسند فروتن، در برابر رویدادها و سختیها بردبار، اندیشه‌ورز، در راه رسیدن به هدف پای می‌فشارد. ناصر خسرو در باره خود چنین می‌گوید:
گه نرم و گه درشت چون تیغ/ پند است نهان و آشکارم
با جاهل و بی خرد درشتم/ با عاقل نرم و برد بارم
ناصر در سفرنامه رویدادها و قضاها را با بیطرفی و بی غرضی تمام نقل می‌کند. اما زمانی‌که به زادگاهش بلخ می‌رسد و به امر دعوت به مذهب اسماعیلی مشغول می‌شود، ملّاها و فقه‌ها سد راه او شده و عوام را علیه او تحریک نموده، خانه و کاشانه‌اش را به‌نام قرمطی، غالی و رافضی به آتش کشیده قصد جانش می‌کنند، به این سبب در اشعار لحن او اندکی در تغییر می‌کند، مناعت طبع، بردباری و عزت نفس دارد اما نسبت گرایش به مذهب اسماعیلی و وظیفه‌ای‌ که به ‌وی واگذار شده بود و نیز رویارویی با علمای اهل سنت و با سلجوقیان و خلیفه‌گان بغداد که مخالفان سرسخت اسماعیلیان بودند، ستیز و پرخاشگری در وی بیدار می‌شود، به فقیهان و دین‌آموختگان زمان می‌تازد و به دفاع از خویشتن می‌پردازد.

ناصر خواستار جامعه‌ای‌ است پیراسته و پاک؛ دور از مفاسد اخلاقی، آدم‌کشی، دزدی، رشوه‌خواری، خیانت، چاپلوسی، عیش و عشرت. وی معتقد است که چنین جامعه‌ای جز زیر سیطره دین بوجود نمی‌آید. ناصر مدیحه‌گویی را دروغ می‌شمارد و از شاعرانی که امیران و سلاطین را مدح می‌کنند بیزار است، او شاعری را می‌پذیرد که شعرش راهنمای مردم باشد. محور شعر ناصر عقیده مذهبی و اخلاق است و وی همه چیز را زیر سیطره‌ای این دو قرار داده، از این رو دیوان اشعارش اغلب مشتمل است بر باورهای دینی، اخلاق و بقول امروزی اشعار سیاسی در انتقاد از میران، شاهان و سرایندگان ستایشگر، انتقاد از عالمان دینی که دین را وسیله قرار داده خود تا گلوگاه غرق در گناه هستند.
ناصر در اشعار خویش به قرآن استناد می‌کند. در بسیار موارد آیات قرآن را تضمین می‌کند. وی برای قرآن درونسو و بیرونسو و یا به معنای دیگر تنزیل و تآویل قایل است. وی معتقد است که هرکس بی تاویل به قرآن دست یازد او گمراه است. قرآن دختری پوشیده است که زیورش علی است و قرآن بدون این تاویل موجب هلاک است.

دیوان اشعار فارسی
دیوان اشعار عربی (که متاسفانه در دست نیست). خود درباره دو دیوان فارسی و تازی چنین گوید:
جامع الحکمتین - زساله ایست به نثر دری (فارسی) در بیان عقاید اسماعیلیان.
خوان الاخوان - کتابیست به نثر در اخلاق و حکمت و موغضه.
زادالمسافرین - کتابی است در بیان حکمت الهی به نثر روان.
گشایش و رهایش - رساله‌ای است به نثر روان فارسی، شامل سی پرسش و پاسخ آنها.
وجه دین - رساله ایست به نثر در مسائل کلامی و باطن و عبادات و احکام شریعت.
بستان‌العقول و دلیل المتحرین که از آنها اثری در دست نیست.
سفرنامه - این کتاب مشتمل بر مشاهدات سفر هفت ساله ایشان بوده و یکی از منابع مهم جغرافیای تاریخی به حساب می‌آید.
سعادت‌نامه - رساله ایست منظوم شامل سیصد بیت.
روشنایی‌نامه - این رساله نیز به نظم فارسی است.
به از کتابها و رساله‌های فوق کتابها و رساله‌های دیگری نیز به حکیم ناصرخصرو نسبت داده شده‌اند که بسیاری از خاورشناسان که راجع به احوال و آثار ایشان تحقیق کرده‌اند در وجود آنها تردید کرده اند. نام این کتابها و رسالات عبارت است از: اکسیر اعظم، در منطق و فلسفه و قانون اعظم؛ در علوم عجیبه - المستوفی؛ در فقه - دستور اعظم - تفسیر قرآن - رساله در علم یونان - کتابی در سحریات - کنزالحقایق - رساله‌ای موسوم به سرگذشت یا سفرنامه شرق و رساله‌ای موسوم به سرالاسرار.
__________________

[NAZ]

ابوعلی حسین بن عبد الله بن سینا در سال 359 - 370 هجری - در روستایی در حوالی بخارا چشم بر جهان گشود . پدرش عبد الله ‏اهل بلخ بود و مادرش ستاره نام داشت ، زنی از اهالی روستای افشنه .‏
عبد الله پدر بو علی دوران جوانی اش را در زادگاه گذرانیده و سپس به بخارا پایتخت حکومت سامانیان عزیمت کرد ‏‏.‏
هنگامی که عبد الله از شهر پدران خود به بخارا رفت سیصد سال از حکومت تازیان بیگانه گذشته بود و سامانیان بر ‏بخارا حکم می راندند .‏
هنگامی که ابن سینا پنج سال داشت ، نزد پدر که مردی فاضل بود حساب ، ریاضیات ، رو خوانی قرآن و صرف و نحو ‏زبان عربی می آموخت او از همان ابتدا بسیار باهوش بود و برای کسب دانش شوق و اشتیاق فراوانی داشت پس از ‏چندی نیز به مکتب رفت که سر آمد هم مکتبی های خود بود ‏
او در ده سالگی قرآن را حفظ کرده و ادبیات و هندسه ریاضیات و صرف و نحو عربی را نیز میدانست ، او به طبیعت ‏و گیاهان و حیوانات علاقه خاصی داشت و اوقات فراغت را در دشت و صحرا به جستجو و کسب تجربه می پرداخته و ‏بدین صورت از دوران کودکی به خواص گیاهان دارویی و طبابت علاقه مند شده است ‏
هنگامی که ابوعلی دوازده سال داشت به همراه خانواده در بخارا ، پایتخت سامانی می زیست و پدرش عبد الله نیز ‏دارای شغل و منصب دیوانی بود .‏
عبد الله فرزند خویش را نزد استادی به نام عبد الله ناتلی فرستاد تا نزد او معلومات خود را تکمیل کند . پیش از آن ‏هم ابوعلی علم فقه را از شخصی به نام اسماعیل زاهد فرا گرفته بود .‏
ابوعلی به حدی باهوش بود که گاهی در مطالب علمی وجوه تازه ای میافت به طوری که باعث تعجب استاد خود می ‏گشت . ناتلی نیز وی را تشویق به فراگیری علوم و دانش اندوزی میکرد و بدین گونه ابوعلی علم منطق را فرا گرفت و ‏بعد به تکمیل ریاضیات پرداخت .‏
ابوعلی سینا برای تکمیل و ارتقا معلومات خود چاره ای جز مداومت و کوشش خویش نداشت او طبیعیات و الهیات را ‏نزد خود خواند . او تمامی کتابهایی که در دسترسش قرار میگرفت سود می جست و علم پزشکی را نیز خود به وسیله ‏کتابهای بزرگان و تجربیات عملی نزد خود فرا گرفت ‏
ابوعلی در جوانی حکمت ماوراء الطبیعه را نیز آموخت و هر کتابی که در این زمینه به دستش می رسید مطالعه و ‏تجزیه و تحلیل میکرد . روزی کتاب ما بعد الطبیعه ارسطو را به دست آورد و شروع به مطالعه آن کرد اما هر چه ‏میخواند مفاهیم نهفته در آن را به دست نمی آورد و باز از ابتدا می خواند تا اینکه بیش از بیست بار کاتب را خواند ‏اما هنوز مفهوم جملات کتاب را به درستی درک نمیکرد تا اینکه یک روز که از بازار بخارا عبور میکرد فروشنده ای ‏راه او را گرفت و کتاب فرسوده ای را به وی فروخت . وقتی شروع به خواندن کتاب کرد متوجه شد که کتاب نوشته ‏ابونصر فارابی و در مورد شرح اغراض ما بعید الطبیعه ارسطو است همان کتابی که هر چی ابوعلی رد آن اندیشیده ‏بود برایش مفهوم نشده بود .‏
در سال 375 هنگامی که ابوعلی سینا هجده سال داشت نوح دوم بر بخارا حکومت میراند . روزی غلامان امیر به ‏دنبال وی آمدن تا برای معالجه امیر به بالین ی رهسپار شود .‏
ابو علی سینا سابقه بیماری و نشانه های بیماری را که در امیر ظاهر شده بود از ابن خالد - پزشک مخصوص دربار - ‏پرسید .معلوم گشت که امیر از مدتی پیش دچار درد و سوزش شدید معده و حالت تهوع شده و نیز بخشی از بدنش ‏لمس گشته . ابو علی از روی عوارض بیماری به بیماری امیر پی برد و با بررسی ظروف مخصوص خوراک امیر ‏بیماری امیر را مسمومیت ناشی از سرب اعلام کرد و اقدام به درمان بیماری امیر کرد . ‏
ابوعلی در قبال معالجه امیر از وی خواست اجازه ورود و استفاده آزادانه از کتابخانه سلطنتی بخارا را کرد - چرا ‏که تنها شاهزادگان و بزرگان حق استفاده از ان را داشتند - و نوح ابن منصور نیز موافقت کرد .‏
این واقعه که در هجده سالگی ابوعلی سینا اتفاق افتاد فصل تازه ایی در علم اندوزی و کسب دانش برای وی گشوده ‏شد . کتابخانه بخارا کی از کاملترین کتابخانه های آن روزگار ایران به شمار میرفت و از اکثر کتابهای قدیمی و ‏کمیاب یک نسخه در آن موجود بود
روزی که ابن سینا به کتابخانه سلطنتی پا گذاشت ، شادی اش از دیدن کتابهای گوناگون موجود در آن بی حد و ‏حصر بود . ابو علی با حرص و ولع همه آنها را از نظر گذرانید و در طول سه سالی که ابو علی در آن کتابخانه بود و ‏به گفته یکی از شاگردانش دوره طلایی برای تکامل وی محسوب می شد را بگذراند و معلوماتش را در فقه عمیق تر ‏کند . همچنین در مورد ادبیات و موسیقی و زوایای مختلف انها به تجربه و تحقیق بپردازد . او توانست بر روی نقشه ‏های نجومی منجمان گذشته کار کند ‏
ابو علی در سن بیست سالگی شروع به نوشتن کرد و مجموعه ای در ده جلد به نام حاصل و محصول را به رشته تحریر ‏در آورد بعد کتابی در باب اخلاق با عنوان البر و الائم - بی گناهی و گناه - نوشت ، نوشته بعدی وی کتابی در باب ‏فلسفه به نام حکمت عروضی در بیست و یک جلد می باشد ‏
هنگامی که ابوعلی سینا بیست و یک سال داشت . روزی در کتابخانه مشغول مطالعه بود که متوجه حریق در قسمت را ‏کتابخانه شد . سعی ابوعلی و نگهبانان برای خاموش کردن آتش بی فایده بود و کتابها طعمه آتش قرا گرفت بعد از ‏آتش سوزی که به روایاتی عمدی و توسط دشمنان ابوعلی در دربار صورت گرفته بود در شهر شایعه کردند که خود ‏بوعلی کتابخانه را آتش زده که این موضوع نیز در امیر اثر کرد و سبب شد تا از ورود ابوعلی به بیمارستان و درمانگاه ‏جلوگیری کنند . در همین حال پدر بوعلی نیز درگذشت وسبب شد تا بوعلی تصمیم به سفر گیرد و با دوست خود ‏ابوسهل مسیحی در سال 379 ترک دیار کرد و راهی مقصدی نا معلوم شد ‏
ابوعلی سینا پس از ترک پایتخت سامانی و گذشت نزدی به یک ماه در یکی از استراحتگاه های میان راه با مردی به ‏نام منصور بن عراق برخورد کرد کسی که خود از نجیب زادگان و اندیشمندان دربار خوارزم بود و ابن سینا را به ‏دربار خوارزم دعوت کرد . در آن زمان دربار خوارزم تمامی دانشمندان و فرزانگان را به دربار خود دعوت ‏میکردند که به سبب وزیر فاضل ابن مامون ابوالحسن احمد بن سهیلی بود که دانشمندان را در دربار خوارزم جمع ‏میکرد ‏
مرکز حکومت ابن مامون خوارزمشاه ، شهر گرکامج در ساحل رود جیحون بود . در دربار خوارزمشاهیان ابوعلی ‏سینا و ابوسهیل به گرمی استقبال شدند ، و خود سهیلی وزیر خوارزمشاه به پیشواز ایشان آمد . پس از مدتی ‏استراحت با امیر ابن مامون دیدار کردند و او نیز به ایشان خوش آمد گفت ‏
ابو علی برای مدتی نزدیک به سیزده سال در گرگانج ماند و در طول این مدت وقت خود را به تدریس ، تحریر و ‏معالجه بیماران گذراند . وی در این مدت کتابها و رسالات زیادی به رشته تحریر در آورد که از جمله آنها میتوان ‏رساله ای در مورد نبض به زبان فارسی ، رساله ای در مورد بیهودگی پیش بینی آینده بر اساس حرکت ستارگان به ‏زبان عربی و قصیده ای در مورد منطق ، کتابی در باب فلسفه به نام بقاء النفس الناطقه و رساله ای در باب ‏افسردگی با نام حزن الاسبابه و بسیاری بسیاری دیگر نوشت ‏
در این سالها ابوسهل همواره همرا بوعلی بود و دوستی بسیاری بین آنها پدید آمده بود . یک روز فرستاده ای از ‏سلطان محمود غزنوی خبر داد که خوارزمشاه باید تمامی دانشمندان خود را نزد او و به پایتخت غزنویان روانه کند ‏در این زمان بوعلی بر خلاف دیگر دانشمندان به غزنین نرفت و بعد از سیزده سال اقامت در گرگانج در زمستان سال ‏‏392 به هراه دوست خود ابوسهل مسیحی شبانه از گرگانج گریخت . سلطان محمود از نیامدن ابن سینا ناراحت شده ‏و دستور میدهد تصاویر زیادی از وی کشیده برای فرمانروایان خراسان بفرستند وبرای دستگیری و تحویل او جایزه ‏بزرگی تعیین میکند .‏
ابو علی سینا ابتدا برای دیدن مادر خود راهی خراسان و شهر بخارا میشود . اما به زودی ماموران از برگشتن وی ‏باخبر میشوند و و او دوباره مجبور به فرار میشود . و این بار همراه دوست خویش ابوسهیل راهی گرگان نزد سلطان ‏قابوس بن وشمگیر میشود در بین راه بر اثر طوفان شن دوست و همراه خود ابوسهل را از دست میدهد .ابوعلی سینا ‏بعد از طی مراحلی سخت وارد گرگان میشود که باخبر میشود سلطان قابوس توسط سپاهیانش کشته شده است ‏‏.ابوعلی سینا هنگام ورود به شهر مورد لطف و احترام زرین گیس دختر سلطان قابوس که مانند پدر دوستدار فضلا ‏بود قرار گرفت ‏
ابن سینا اوایل سال 392 به گرگان رسیده بود در منزل شخصی به نام ابو محمد شیرازی سکنا گزیددر این دوران بود ‏که ابو عبیداله جوزجانی یکی از دانشجویان مستعد ابن سینا به خدمت او درآمد و تا پایان عمر ابوعلی سینا ‏درخدمت او ماند . اوبعلی مدت یک سال در خانه ابو محمد ماند . ی مطالب را به ابو عبید جوزجانی میگفت و او ‏مینوشت و مطالبی تحت عنوانهای الادویة القلبیه - دارویی برای قلب - و اروزة فی الطب - قصیده ای در باب طب ‏‏- و در همینجا بود که فکر تالیف کتابی به نام قانون در مورد طب در ذهن ابوعلی پیریزی شد .‏
ابوعلی در سال 393 عازم ری شد در این زمان پادشاهان آل بویه در نواحی شمالی و مرکزی ایران سلطنت ‏میکردند ابن سینا به درخواست سیده خاتون ، زن فخر الدوله ، پادشاه ال بویه برای درمان فرزندش به ری رفت و ‏پس از درمان مجدالدوله که صرع داشت ریاست و سرپرستی بیمارستان ری را پذیرفت ‏
در سال 394 ابوعلی به خدمت شمس الدوله در آمد ، شمس الدوله که از بیماری قولنج رنج میبرد و پزشکان بیماری ‏وی را تشخیص نمیدادند توسط ابوعلی بهبود یافت و سمت طبیب مخصوص امیر را گرفت و بعد از چند ماه به سمت ‏وزارت شمس الدوله منصوب گشت .‏
در طی سالهایی که در همدان گذرانید نوشتن کتاب قانون در سال 398 به پایان رسید او در این دوران تعداد قابل ‏توجهی کتاب و رساله نوشت . روز ها را صرف تدریس و طبابت در بیمارستان و رسیدگی به امور سیاست میکرد و ‏شب ها را صرف تحریر و تالیف کتاب و بعضا بحث و شب نشینی با اندیشمندان همدان میکرد .‏
در چهارمین سال وزارت قانونی برای کم کردن جیره غلامان و سپاهیان تدوین کرد که سبب شد سپاهیان علیه وی ‏شورش کنند . شمس الدوله برای راضی کردن سپاهیان ابوعلی را به خانه شخصی به نام شیخ سعید ابن دخدوک ‏تبعید کرد و فرمان او را جلوی چشم سپاهیان سوزاند . در دوران تبعید بود که ابوعلی کتاب شفا در مورد فلسفه و ‏نکات مثبت نظریات ارسطو نوشت ‏
بعد از مدتی بیماری امیر وخیم شد و ابوعلی را نزد وی آوردند و بوعلی سمت وزارت خود را از سر گرفت . در ‏همین ایام نامه ای از ابو ریحان بیرونی دریافت کرد که حاوی ده سوال بود که جواب آنها را در رساله ای به نام ‏الاجویه عن مسائل ابوریحان بیرونی نوشت ‏
بعد از مرگ شمس الدوله ابوعلی سینا با علاء الدوله دائی شمس الدوله که حاکم اصفهان بود مکاتبه کرد و خواستار ‏حضور در دربار وی شد که بعد از باخبر شدن سماء الدوله جانشین شمس الدوله ، به جرم خیانت او را در زندان دژ ‏فرد جان در ناحیه فرهان زندانی کرد . ابوعلی کار نوشتن را در زندان نیز ادامه داد در سال 402 علاء الدوله به ‏همدان حمله کرد ولی موفق به گرفتن دژ فرد جان نشد . بعد از آن سماء الدوله ابن سینا را مورد عفو قرار داد و ‏او را به همدان باز گرداند . ولی بوعلی ماندن در همان را صلاح ندانست و از همدان گریخت و راه اصفهان را در ‏پیش گرفت ‏
او در مدت زندان کتابهای الهدا فی الحکمت - راهنمای عقل - و کتابی دیگر با نام حی بن یقظان - زنده بیدار - را ‏به پایان رساند و رساله ای در باب قولنج و بیماری قلبی به رشته تحریر در آورد
در سال 403 ابو علی به اصفهان وارد شد وبه عنوان یکی از نزدیکان علاء الدوله در آمد ‏
ابوعلی سینا در اصفهان کتاب شفا را به پایان رساند . و بعد در سال های آخر عمر تمامی تجربیات خود در زمینه ‏طب را در کتاب قانون نوشت و کتاب ارزشمند خود را کامل کرد ‏
در مهر 415 خبر حمله مسعود پسر سلطان محمود غزنوی به اصفهان رسید در همین هنگام علاء الدوله با سپاهیان ‏خود از اصفهان خارج شد اوب علی نیز به همراه علاء الدوله از اصفهان خارج شد ولی کتابهایش در اصفهان ماند که ‏مورد تاراج غارتگران ترک قرار گرفت و بسیاری از آنها از بین رفت یا به غزنه منتقل شد ‏
علاء الدوله به سمت همدان حرکت کرد در این سفر ابوعلی به قلنج مبتلا شد که جوزجانی به کمکش آمد ولی بوعلی ‏برای آنکه زودتر بهبود یابد میزان دارو را افزایش داد که سبب از بین رفتن قوای جسمی او گشت او در این زمان ‏کتابی در مورد اثبات خدا با نام حکمت المشرقین - فلسفه شرقی - که تقریبا نوعی وصیت نامه بود نوشت .‏
بعد از چندی بیماری ابن سینا شدت گرفت وی که چندین بار بر این بیماری در بدن دیگران غلبه کرده بود نتوانست ‏این بیماری را در خود درمان کند و در هشتم آبان ماه 415 در شهر همدان رخت از جهان فانی بر بست و او را در ‏همان شهر به خاک سپردن ‏

آثار ابن سینا :

به دلیل آنکه در آن عصر، عربی زبان رایج آثار علمی بود، ابن سینا و سایر دانشمندان ایرانی که در آن روزگار می‌زیستند ‏کتابهای خود را به زبان عربی نوشتند. بعدها بعضی از این آثار به زبانهای دیگر از جمله فارسی ترجمه شد.‏
افزون بر این، ابن‌سینا در ادبیات فارسی نیز دستی قوی داشته‌است. بیش از ۲۰ اثر فارسی به او منسوب است که از میان ‏آن‌ها انتساب دانشنامه علائی و رساله نبض بدو مسلم است. آثار فارسی ابن‌سینا، مانند سایر نثرهای علمی زمان وی، با ‏رعایت ایجاز و اختصار کامل نوشته شده‌است
آثار فراوانی از ابن‌سینا به جا مانده و یا به او نسبت داده شده که فهرست جامعی از آن‌ها در فهرست نسخه‌های مصنفات ‏ابن سینا آورده شده‌است. این فهرست شامل شامل ۱۳۱ نوشته اصیل از ابن سینا و ۱۱۱ اثر منسوب به او است. ‏
از مصنفات او: ‏
كتاب المجموع در یك جلد، كتاب الحاصل و المحصول در بیست جلد، كتاب البرّ و الاثم، در دو جلد، كتاب الشفاء، در هجده ‏جلد، كتاب القانون فى الطب، در هجده جلد، كتاب الارصاد الكلیه، در یك جلد، كتاب الانصاف، در بیست جلد، كتاب النجاه، در ‏سه جلد، كتاب الهدایه، در یك جلد، كتاب الاشارات، در یك جلد، كتاب المختصر الاوسط، در یك جلد، كتاب العلائى، در یك ‏جلد، كتاب القولنج، در یك جلد، كتاب لسان العرب فى اللغه، در ده جلد، كتاب الادویة القلبیه، در یك جلد، كتاب الموجز، در ‏یك جلد، كتاب بعض الحكمة المشرقیه، در یك جلد، كتاب بیان ذوات الجهه، در یك جلد، كتاب المعاد، در یك جلد، كتاب المبدأ ‏و المعاد، در یك جلد.‏
رساله‏هاى او :‏
رسالة القضاء و القدر، رسالة فى الآلة الرصدیه، رسالة عرض قاطیغوریاس، رسالة المنطق بالشعر، قصائد فى العظة و ‏الحكمه، رسالة فى نعوت المواضع الجدلیه، رسالة فى اختصار اقلیدس، رسالة فى مختصر النبض به زبان فارسى، رسالة فى ‏الحدود، رسالة فى الاجرام السماویة، كتاب الاشاره فى علم المنطق، كتاب اقسام الحكمه، كتاب النهایه، كتاب عهد كتبه ‏لنفسه، كتاب حىّ بن یقطان، كتاب فى انّ ابعاد الجسم ذاتیة له، كتاب خطب، كتاب عیون الحكمه، كتاب فى انّه لا یجوز ان ‏یكون شى‏ء واحد جوهریا و عرضیا، كتاب انّ علم زید غیر علم عمرو، رسائل اخوانیه و سلطانیه و مسائل جرت بینه و بین ‏بعض العلماء.‏
فلسفه
• شفا ‏
• نجات ‏
• الاشارات والتنبیهات ‏
• حی بن یقظان ‏

ریاضیات
• زاویه ‏
• اقلیدس ‏
• الارتماطیقی ‏
• علم هیئت ‏
• المجسطی ‏
• جامع البدایع ‏

طبیعی
• ابطال احکام النجوم ‏
• الاجرام العلویة واسباب البرق والرعد ‏
• فضا ‏
• النبات والحیوان ‏

پزشکی
• قانون ‏
• الادویة القلبیه ‏
• دفع المضار الکلیه عن الابدان الانسانیه ‏
• قولنج ‏
• سیاسة البدن وفضائل الشراب
• تشریح الاعضا ‏
• الفصد ‏
• الاغذیه والادویه ‏
کتاب قانون یک دایره المعارف پزشگی است که در ان تمام مبانی اصلی طب سنتی مورد بحث قرار کرفته‌است مانند :مبانی ‏تشریح/اناتومی/ مبانی علامت شناسی/سمیولوجی/داروشناسی وداروسازی و نسخه نویسی/فارماکولوجی/وغیره.کتاب ‏قانون در سال ۱۳۶۰ توسط مرحوم شرفکندی هژار از زبان عربی به زبان فارسی امروزی ترجمه شد وتوسط انتشارات ‏سروش منتشرگردید وتاکنون چندین بار تجدید چاپ شده‌است. کتاب قانون در دانشگاه‌های اروپایی وآمریکایی تادو قرن ‏پیش مورد استفاده پزشگان بوده وبه اکثر زبانهای دنیا ترجمه شده‌است. وبعد از انجیل بیشترین چاپ را داشته‌است. ‏افلاطون مغز و قلب و کبد رااز اعضای حیاتی بدن انسان ذکر کرده بود و لذا این اعضارا مثلث افلاطون /تریگونوم پلاطو/ ‏مینامیدند.ابن سینااعلام نمود که دوام وبفائ نسل انسان وابسته به دستگاه تولید مثل است ولذا جمع چهار عضو مذکور را ‏مربع ابن سینا/کوادرانگولا اویسینا / نامیدند. وی همچنین علاقه مند به تاثیرات اندیشه بر جسم بود و آثاری نیز در باب ‏روانشناسی دارد.‏

موسیقی
پورسینا تئوری‌دانی دارای دیدگاه‌های موسیقایی است. او مرد دانش و نه کنش در موسیقی بود ولی آنچنان از همین ‏دانش نظری سخن می‌راند که گویی در کنش نیز چیره دست است. گمان می‌شود پورسینا و فارابی بنیادگذاران نخستین ‏پایه‌های دانش هماهنگی(هارمونی) در موسیقی بوده‌اند. آثار موسیقایی پور سینا روی هم رفته پنج اثر مهم اوست که در ‏بخش‌هایی از آنها به موسیقی پرداخته شده:‏
• شفا ‏
• جوامع علم موسیقی ‏
• المدخل الی صناعة الموسیقی ‏
• لواحق ‏
• دانشنامه علایی ‏
• نجات ‏
• اقسام العلوم ‏

: شاگردان ابن سینا
ابن سینا علاوه بر آثار خود چند شاگرد نیز تربیت کرد که هر کدام دانشمند بزرگی در زمان خود شدند. از میان شاگردان او این چندتن سرشناسترند
:
ابوالحسن بهمنیار بن مرزبان شاگرد بسیار معروف ابن سینا است که برخی از آثار او در دست است. وی از زردشتیات آذربایجان بود.ولی بعدها مسلمان شد و کنیهٔ ابوالحسن را برگزید. .چنانکه بسیاری از اراب تواریخ به این مطلب تصریح کرده اند و از نوشته‌های خود ابوالحسن بهمنیار از جمله التحصیل چنین مطلبی تایید می‌شود. یکی از کتاب‌های ابن سینا به نام المباحث بیشتر شامل جواب سؤالات او است.

ابوعبیدالله عبدالواحد بن محمد جوزجانی از سال ۴۰۳ هجری تا هنگام مرگ ابن سینا پیوسته در خدمت او بوده‌است و پس از مرگ او به گردآوری و تألیف آثار او پرداخت. تبحر او در ریاضیات بود.

ابوعبدالله محمد بن احمد المعصومی یکی دیگر از شاگردان مشهور ابن سینا است که رسالةالعشق را ابن سینا به نام او نوشت.وقتی نزاع علمی بوعلی سینا و ابوریحان بیرونی بر اثر برخی گفتارهای ابوریحان منقطع شد معصومی ادامهٔ بحث با ابوریحان را به عهده گرفت. مطالب معصومی به همراه اجوبه ابن سینا و سوالان و ردود ابی ریحان در کتابی به نام اسئله و اجوبه در ایران و لبنان چاپ شده است.

شیخ علی نسائی خراسانی یکی دیگر از شاگردان ابن سینا که ناصر خسرو هم در سفرنامه اش از وی نام می‌برد.

---------- Post added at ۱۲:۲۱ ---------- Previous post was at ۱۲:۲۰ ----------

[IMG] 8kKDQsJCYxJx8fLT0tMTU3Ojo6Iys/RD84QzQ5OjcBCgoKDQwNGg8PGjclHyU3Nzc3Nzc3Nzc3Nzc3Nz c3Nzc3Nzc3Nzc3Nzc3Nzc3Nzc3Nzc3Nzc3Nzc3Nzc3Nzc3N//AABEIAGAASAMBIgACEQEDEQH/xAAbAAACAgMBAAAAAAAAAAAAAAAFBgMEAAEHAv/EADYQAAIBAgQDBgQEBgMAAAAAAAECAwQRAAUSIQYxQRMiUWFxs RSBkaEyQlLBByQzssPwFWKC/8QAFwEBAQEBAAAAAAAAAAAAAAAAAAECA//EABYRAQEBAAAAAAAAAAAAAAAAAAABEf/aAAwDAQACEQMRAD8A6fCzMo5c7YmTVz88VEJAsPviWJvE7+uMu q0usjmMVBmCyVLwQkak5swJB9DinnGYij0JqCawSz35AC/7H7YBw5IMwp1mhhgoGIIidYyWCG9iACACdjc3OC4bu0lB2YE2/ViajqWkZ45F0Mu4udmHiMJkFJnWQqp+LOa0gJMisLTIL8x+oDf bn64OtXxT01PWUMgdCwKlDzB2+w39BglhjBPW1vXEp5c8Uo21A ODsQDiwG254rOMfXZtIXV0v44zG77b774zFSgJUjnbHtbg2IxD 2uo6se1cXvv8ALGXQA49yuor8mkmo2UT04LENfdLd61utr/fFTKqXiMV0UNVM3wJVo5TqTbunS0dlBH5eZOGqeSKOCV5yRGqk uWH5bb4QarjSreWipMkVWrZVv2U0ZIEdj3zbfXddl8L9bWEF8q TiWHMqmPMRJVQiTTFIskaoE33KkXPTqTzHlgZl0s1BxTX5a1o6 Zqh3RL9Cmq6/NlHyAwZyziRGqZ6eqaoPY/1Hnh7Ls22uLfp329ztgXw9DFn2f1ddVJNCXl1xA33CAKreAJBP 08sFdIpWvBH5gb4sC/2xUjsFAW+kbAeGLGvu735YrCS/QHfGseUN+XQ43ipS6j7Ab4r5pm0GW06zTk7tpUeJwOhqppokcy dgWW+kKCwv5nb7YWOJcl/5l3o46meoqj31mmN1gt4Acr78v2xnXTFzN+JpM6o8zyyljaMmm LxsFB7YWJIB5G4KEep6i2OcUedz09KamWmWeOVxG5ZSLlQNvP6 4cuHqmqp66mSqpV/lu0SdnFmAOkfPvWPoSOmFjM8mePiCugQMgEh0xopF1IuLD0P3x FFuIeKqipYTx0wppGiEcKsDqYB1IuOezA+Hz2s3fw2FW1DDV1k rSHtnQl+bFrG/1IwhLlI7ImNTPJHGXLX1EA2vv03x0bhKNKGio6Rw0ckUuqUW2D WJ9tH1wKeQfM4mGykkm+K4IK7E4lDWFt+WK5pYyb+d8ZiONuu+ 5xmLErn8dU0lPGzka7hbR/mfbujz9hi/TxpQU7M5UFjqduhY/tsAPTAPIr1lS1YiWoYrxUlxubGzv8zffrv44scUVEkeTVRp2tO iagvLUCDt89x64y6qFdmTUXGceXyOkdPUjWWcW5oymx9bH643V w1NaiSQQqawfyk8b7BJUBKtv0ZDzG5FrYH8TZfBxNPCaUFqj4P tYWEmncPbw8x/owHyDjCam15XnAlEllVKpbM8bKTpLKedr8xvsOYtYHvLRmkFKI 6qiUM0wIjU21Ad4JYnmSBflYBiTbBjLIWgzQwyTGWVI2lnb9Tu RY+llKgeCjAHIOI4I0Ir6lamrJbR2KkBhfcKNtI267+JwVyasE uYVcjse9IWHdsCoCgD+4f+cVBufVFYxyvEoOzA3C+oPMe3tcp6 gyIdajtE7rgCwv5e+A9TWfERWpizFWU9wE+F726b74AR8SwUWb RUNHJ8a8zLGF1WEa3/ADN4qL7evIWAJh5E3e+eMwIqcyC5RJXU4v3A0YPUnYe+NYaYCZ PEtNllHCEZRHCigW5WAxT4kpviaGT4NgtWB3FYf1CNwvqSB9MF hoVQ19rXNsCa7NYJaaWopIUqoYSQ0/NNVwLKR+Jr7WF9+djg0WODcyMZoFmUhkgmj0EaSNMg5jn1xLmd NSZjTQzzUwSojFg4G/Tp164GyVjjiaaufLamldUAqIjFcDVtqsDtqGnbxv1ODb0tRmlM stBC+j8rIwO42sTf3xAF1pEadqbRril/H+rVseviFwfyaZszzdaSRmWNl7Ryrc1W9h9WOIsr4NrXhaWtaO nQtzJ1MPOym33GGHh3JosqzKSOWdXqZ0vG6iwZRfYDx6+3XAqr xJIaOAyAmKJKcxoAbbu1hYeQAPywo5bEI69po3BMVPKygdG0Mg H1ZcM38QamC8dAbXaVS1t7W5fYYD5BlqyZhEshKiYxqL/mAbX/AIyPngGfPahQuV5XCQQ9TEZFPMohJb+zGYoVOmbintCQI4IZJb k20k933vjMBJndG2ZQ0lM87JSayaiOP8U46J5Ak74LrTwlaZNC rFTsGjiRbKCB3dvLmPMA9MDKCRXkeZpL27oudhgjHUKNi48fXF F+mRFlMmnvm+48Cb4odpDSVdVWVCrEJCIweTOBfc+PliT4yONH kZyEG/7YVc2zCWqn7eZEWHdUjbZjz+f+2xA50lZG1AZpNWk/g2FyD74TuJKyopsqNUsTRvTNaPSSLXa1iR5XxmSPmmazmqnNkT aGO1tI8fL1xd4hy2SfhmtpmRdRkWymTu7yLtbl163wHOqCoqK3 MI5JW1mMEgG+/wDu+HzhhBPUCpZbKpkKm2w0BR/kb6YWslp4KCorstrg4qXp7oytspHuL2wx5JX5fl2SGnkq4xI1O RbrqLMbEeNiPpgByZg8Wc1RZwqvEE1Wv/29ycZgZWyhqid4i6iRtSG2+kbD7Y1guP/Z[/IMG]