سفرهای گالیور

[papar]

بخش اول



سفرهای گالیور ( Gulliver’s Travel )
رمانی هجوآمیز از جاناتان سویفت ( 1667-1745 )

نویسنده ایرلندی ، که در 1720 نوشته شد و در 1726 انتشار یافت

این کتاب به طور ناشناس منتشر شد ، اما همه می­دانستند که نویسنده آن سویفت است

رمز و رازی که با انتشار آن همراه بود افسانه­ای آفرید
مبنی بر اینکه الگزاندر پوپ دست نوشته آن را به عمد درجلو در انتشارات موت رها کرد

رمان شامل چهار بخش یا سفر است

در بخش نخست ، گالیور ، سوار بر کشتی یک بازرگان ، نقل می­کند
که چگونه کشتی­اش غرق می­شود و به جزیره لی لی پوت می­افتد
که مردمانش شش بند انگشت قد دارند.

مردم لی لی پوت از خواب و خستگی گالیور استفاده می­کنند
و او را با صدها رشته کوچک می­بندند و در زیرزمین ، تا پایتخت خود حمل می­کنند آنجا
گالیور که از سراحتیاط به بند کشیده شده است
با قد خود مردم را شگفت­زده می­کند و بسیار موجب سرگرمی شاه و درباریان می­شود

گالیور ، که به سبب رفتار نیک آزاد شده و زبان آن سرزمین را نیز آموخته است
با آداب و قوانین و عرف و عادات مردم لی لی پوت آشنا می­شود

بدین ترتیب ، باخبر می­شود که امپراتوری لی لی پوت
از مدتها پیش درگیر تجزیه به سبب جنگهای داخلی است
که میان پاشنه بلندها و پاشنه کوتاهها درگرفته است

به علاوه ، مردم این سرزمین سالهاست با امپراتور بلفوسکو در جنگ­اند
که بر جزیره همسایه سلطه یافته است
منشأ این جنگ مجادله میان نوک کوچکیها و نوک بزرگیهاست

درمورد این مسئله مهم که معلوم شود تخم­مرغ را باید از کدام نوک شکست
نوک بزرگیهای ترک وطن کرده نزد بلفوسکا پناه یافته­اند
که دقیقاً قصد دارد لی لی پوت را اشغال کند

با مداخله گالیور، که کشتیهای بلفوسکو را مانند اسباب­بازی به دنبال خود می­کشد
و ناوگان او را تصرف می­کند ، امپراتوری نجات می­یابد

گالیور را غرق در افتخارات و عنوانها می­کنند

اما درباریان حسود خواهان نابودی­اش می­شوند
زیرا مرد کوه­قامت آتشی را که کاخ امپراتوری را در خطر نابودی قرار داده بود
با ادرار خود خاموش کرده و متهم به جنایت توهین به اعلی حضرت شده است

گالیور به موقع باخبر می­شود و چون دوست ندارد از قدرت خود استفاده کند
به قلمرو پادشاهی بلفوسکو می­گریزد.

سرانجام ، دریا قایقی رها شده را به ساحل می­اندازد و گالیور بر آن سوار می­شود
و یک کشتی انگلیسی پیدایش می­کند و او را به سرزمین خود بازمی­گرداند

در «سفر به لی لی پوت سویفت با بهره جستن از ماجرای ساده
تفاوت ابعاد ، هم به دنیای خیال دست می­یابد و هم به هجو

چون از نوک کوچک دوربین بنگری ، جنگهای داخلی و رفتارهای بشر بسیار حقیرند
خاصه آنکه از جاه­طلبیها و سخن­پردازی بی­اندازه­ای مایه می­گیرند

گالیور، که به سبب قامت خود از حس برتری آرام و یگانه­ای بهره می­جوید
چون قاضیانی رفتار می­کند که با مورد مفرحی برخورد کرده­اند
اما کافی است نسبتها وارونه شود تا او در موقعیت بازیچه قرار گیرد
و مدام در معرض مضحکه و اضطراب و مرگ باشد
آن هم به توسط چیزهایی که تا آن زمان بسیار حقیر و بی­خطر بوده است

[papar]

اما دو بخش دیگر رمان
این دوگانگی تا حد نیشخند پیش می­رود و سحر و خیال به اوهام تبدیل می­شود

در واقع ، تلخی هجو در حکایت گالیور از سفرش به جزیره پرنده لاپوتا
و سرزمین همجوار آن که پایتختش لوگادو نام دارد ، افزون می­شود

در این سرزمینها ، مابعدالطبیعه و نگرشهای علمی و آفرینشهای هنری و صنعتی
به شکل پریشان­گوییهای ذهن بشر درمی­آید :
مورخان و فیلسوفان و دانشمندان صورت تهی­مغزان می­یابند :
یکی از آنها هشت سال می­کوشد تا از کدو اشعه خورشید به دست آورد
دیگری با یخ باروت می­سازد
سرانجام اینکه ، خردمندان لاپوتا
گم­گشته در نظریه­پردازیهای خود ، در زندگی روزمره چون ابلهان رفتار می­کنند

گالیور با عبور از لاپوتا و رسیدن به جزیره گلابدابدریب ، کنام پیشگویان و احضارکنندگان ارواح
نمی­تواند از لذت تجسم اشباح بزرگان دوران باستان درگذرد

بدین ترتیب متوجه می­شود که نویسندگان دروغگو و فاسد انسان را فریفته­اند :
آنها بزرگترین اعمال درخشان را به بزدلان
عاقلانه­ترین تصمیم­گیریها را به ابلهان
صداقت را به چاپلوسان
فضیلتهای رمی را به خائنان
عفت را به همجنس­بازان
و صراحت را به جاسوسان
نسبت داده­اند

گالیور سپس به نزد مردم استرالدبروگ می­رود
که از جاودانگی خود اندوهگین­اند و خود را بدبخت­ترین مردمان می­دانن
زیرا محکوم به زیستن­اند و در نتیجه محکوم به ملال ابدی

[papar]

سرانجام ، گالیور چهارمین و آخرین سفر به سرزمین هویهنهم ها را نقل می­کند
اسبهای خوب و فاضلی که نوع بشر را تحت سلطه دارند :
انسانها همان یاهو ها هستند
موجودات نفرت­انگیز و منحطی که نشان از پست­ترین حیوانیت دارند

شدت هجایی بخش آخر تمام معنای سفرهای گالیور را روشن می­کند
و از آن اثری دلگیر و پرقدرت می­سازد با بدبینی دردآور و با این حال
فاقد کمترین تسلیم و رضا

[papar]

بهتر دانسته­اند که از این شاهکار ، به همانگونه که در مورد اثر رابله
و شاید هم به قصدی ، آن را به اثر تفننی طنزآمیزی تبدیل کنند
تا حدی که در شمار ادبیات متعارف کودکان درآید

بی­شک سویفت ، مانند همه نویسندگان بزرگ هجوپرداز ، با هدف جذب گسترده خوانندگان اندیشه خود را در قالب اساطیر مردمی نزدیک به داستانهای تخیلی کودکان تصویر می­کرد
با این همه اگرچه عوالم فوق طبیعی به او امکان می­داد
تا با کلاسیسیسم مورد ستایش نخبگان محافظه­کار مقابله کند
برای او صرفاً ابزاری بی­معنی بود که به همراه روشن­بینی تند و تیز
در قضاوت و واقع­گرایی بی­رحمانه در مشاهده ارزشی پرمعنا می­یافت

وانگهی ، زبان چندسطحی وسیله دریافت و براندازی مؤثری بود
و چون آن زبان را در محتوی تاریخی­اش قرار دهیم
و زمینه زنده اجتماعی و انسانی­اش را که نویسنده تلویحاً و در بین سطور بدان استناد می­کند
به این زبان بازگردانیم ، خاصیتهای نامبرده را بازمی­یابد

به علاوه ، نمی­توان سفرهای گالیور و زندگی
و ماجراهای عجیب و حیرت­آور رابینسون کروزوئه ، ملاح ، اثر دفو را در یک سطح قرار داد
اگرچه این آثار هم­عصر و دارای خطوطی مشترک­اند :
اخلاق­گرایی کشیش­گونه دفو دارای دو بعد است
و رمان ماجراجویی او داعیه تهذیب دارد و حفظ ظاهر نیز می­کند
نویسنده در این اثر آمرانه موعظه می­کند.
ولی سویفت ، در عوض مانند کسانی که از دل سخن می­گویند
گالیور را بالای منبر می­برد اما خود در کوچه می­ماند

در این رمان انسان از اثر جدا نیست ؛ و باید انسان را با تمام معنای آن در نظر گرفت.

به همین دلیل است که سفرهای گالیور از چارچوب انواع ادبی عصر خود بیرون می­زند
و در پس ظاهر قصه فلسفی و سفرنامه و رمان ماجراجویی
به شکل شهادت شخصی درمی­آید

به علاوه ، اگرچه این اثر در جریان نظریه­های دوستان سویفت
مانند آرباثنت و پوپ و گی قرار می­گیرد
که به افشای ارزشهای کاذب و به تجدیدنظر کلی درعلم و هنر و به نقدی جهانی همت گماردند
اما آشکارکننده صداقتی فکری در نویسنده است
که او را به ردّ چارچوبهای اطمینان­بخش تفکر سنتی
و به احساس ضرورت درامی انسان کردن واقعی ارزشها وامی­دارد

در وجود گالیور هجو مفرحی از ذهنیت­گرایی دیده­اند
آن هم در دورانی که
تجربه­گرایی انگلیسی به سمت معرفی زندگی به منزله یک رشته تجربه­های شخصی متوالی
و معرفی عادت به منزله تنها معیار تضمین­کننده
نوعی ثبات و تداوم پدیده­های طبیعت و ذهن میل می­کرد

گالیور به گونه­ای متوالی و متضاد از عادتهای مکانی و معنوی خود دور می­شود :
سفر به سرزمین هویهنهم ، که چکیده تجربه­های بی­اختیار اوست
سرانجام او را در برابر نسبی­گرایی زیست­شناختی قرار می­دهد
که پیشرفت و پسرفت را به تناوب در پی هم می­آورد

اما او ، برخلاف ساخت و کارهای اندیشه­اش
مصرانه خود را درچارچوب هنجارها تصور می­کند
و قضاوت و اراده انسانی خود را در مقابل امری نامعقول قرار می­دهد

آگاهی به این ارزش مشترک موجب می­شود که سویفت ، محبوس در مورد خاص خود
موقعیت فاجعه­بار و حالت بحرانی شدیدی را که عصر جدید بدان دچار خواهد شد برعهده بگیرد
فراز و نشیبهای اومانیسم
و جامعه­ای متزلزل را که او شیبهای مقدر و فرجامهای ضروری آن را از پیش تجسم می­بخشد

سبک و زبان سویفت سخت از این رویه ناشی است
که به تمامی آثار او
مستقل از پرمایگی واژگان و تخیل ، و قدرت و انعطاف و روشنی بیان
به لحاظ لحن و معنا، وحدتی شایان توجه می­بخشد

به علاوه ، سویفت ، با تصمیم قاطعانه بر بهره جستن از ریشخند و با زیستن آن
موفق می­شود از نظام­مندی اجتناب ورزد و خواننده را در تناقضی قرار دهد
که به قدر امری طبیعی بدیهی می­نماید و او نه­تنها از تضاد واژه­ها،
که از نزدیکی تناقض­گونه معنا و لحن ، و مضمون و آهنگ ، استفاده می­کند
و مدام بر زمینه اندیشه­ای حرکت می­کند
که حقیقت نمایی­اش با دور از حقیقت بودن گزاره آن نسبت معکوس دارد

با این حال، سفرهای گالیور
اگرچه دغدغه زبان ابزاری در آن به چشم می­خورد دارای پیراستگی بیشتری است
تا جایی که گاهی به سادگی دست می­یابد

اما به رغم این ظواهر و به دلیل آن، این اثر
بیش از آثار بسیاری از رمانتیکهای دردناک و شوری انقلابی را بیان می­کند

واقعیتی که تغییر می­یابد طالب تغییر در زبان است

نویسنده مبتکر کاری نخواهد داشت
جز پذیرفتن این تناقض فاجعه­بار که ماهیت واقعیتها را تغییر می­دهد و آن را دور می­سازد

برای پشت سر گذاشتن دوگانه باوری نابهنجار
به بعد سومی نیاز هست که بعد انسانی است

دوره­های شکوفایی متصنع­نویسی با دوره­های هجایی­نویسی منطبق است

فاجعه خاص سویفت در تشویش و بحرانهای پس از فرونشاندن امیدهای اجتماعی رنسانس
و مشابه­های آن در دوره اصلاحات است :
او در برابر فرهنگ انتزاعی و آرمانی ، فرهنگ غیربشری قرار می­دهد
که پیوسته در معرض خطر است و باید بازسازی و تجربه شود

باری ، از سر گرایشی عمیق به همبستگی و عشق است که سویفت
بر مبنای سخنوری ارزش از کف داده­ای ، زبانی مؤثر بنا کرد
و کوشید تا دروغ را افشا کند
و اگر ، با وجود تلاشهای بی­وقفه ، کارش به جنون کشید
زیرا به سبب تنهایی قادر نبود عدم توافق بالا و پایین را حل کند


مهشید نونهالی